Besinler Nelerdir? Kaça Ayrılır? Besinler Kaça Ayrılır? Sınıflandırılması

Besinler nelerdir? Besinlerin özellikleri, sınıflandırılması, karbonhidratlar, yağlar, proteinler, mineraller, vitaminler hakkında bilgi.

Besinler Nelerdir? Kaça Ayrılır?

Beslenme amacı ile kullanılan maddelerin tümüdür. Yapılarında bulunan besin öğelerine göre karbonhidratlar, yağlar (lipid), proteinler, vitaminler, mineraller ve su olmak üzere 6 bölümde toplanan besinler, işlevlerine göre de sınıflandırılır: a) Enerji verenler: karbonhidratlar, yağlar ve proteinler, b) Doku ve organların onarımı ve yaşamlarının sürmesini sağlamak için kullanılanlar: proteinler, yağlar, karbonhidratlar, su ve mineraller, c) Vücut işlevlerini düzenleyenler: su, mineraller, vitaminler, proteinler, yağlar ve karbonhidratlar (tüm gruplarda besinlerin sıralanması etki derecelerine göre yapılmıştır).

Kaynak: pixabay.com

Karbonhidratlar:

En önemli işlevi, vücudun enerji gereksinimini sağlamaktır. 1 gramı yandığında hücreye 4 kcal’lik enerji sağlar, insanın en ucuz sağlayacağı besin maddesi grubudur. Bu nedenle geri kalmış toplumlarda günlük enerji gereksinmesinin büyük bölümü karbonhidratlardan sağlanır. Karbonhidratların enerji verme işlevi dışında da vücutta bazı görevleri vardır. Vücuttaki proteinlerin yıkımını önlerler, yağların vücutta tam olarak yakabilmesini sağlarlar. Vücudun bazı temel yapılarında karbonhidratlar yapıtaşı görevi üstlenirler. Örneğin DNA ve RNA’da bulunan 5 karbonlu şekerler (deoksiriboz ve riboz) en güzel örnektir. Yine bir karbonhidrat olan laktoz, insanların bağırsaklarında ortak yaşayarak B vitaminlerini sentezleyen bağırsak bakterilerinin çoğalmasını sağlar.

Kaynak: pixabay.com

Yağlar:

Kalori miktarları karbonhidratlara oranla çok yüksektir. 1 gr yağ yaklaşık 9 kalori kazandırır. Ayrıca besinlere verdiği lezzet açısından da önemlidir. Yağlar suda erimezler; eter, kloroform, benzen ve aseton gibi çözücülerde eriyen organik bileşiklerdir. Besinlerdeki yağlar, doymuş ve doymamış yağ asitlerinden oluşur. Bunların birbirlerine oranı yağların cinsini oluşturur. Örneğin zeytinyağı aşırı doymamış yağ asididir. Margarinler ise hidrojenle doyurularak katılaştırılırlar. Böylelikle yağın bileşimindeki doymuş yağ asitleri oranı artırılmış olur. Yağlar kökenleri açısından da bitkisel ve hayvansal olmak üzere iki gruba ayrılır.

Vücutta yağlar çeşitli biçimlerde bulunur. En yaygını trigliseritlerdir. Trigliserit molekülündeki bir yağ asidi yerine fosfor ve azotlu bileşik girerse fosfolipidler oluşur. Fosfolipidler özellikle beyinde ve sinir dokusunda çok boldur. Ayrıca bunlar yağların incebağırsaktan emilmesine ve kanda taşınmasına yardımcı olurlar. Yağlar dolaşımda proteinlere bağlanarak dolaşırlar ve lipoprotein adını alırlar. Kanda yer alan bir başka madde de kolesterindir ve bunun da oluşumunda karbonhidrat ve proteinlerin yanında yağların da rolü vardır. Bu madde sağlık için bazen tehlikeli olmakla birlikte steroid hormonlar ve D vitamini sentezi için gereklidir.

Kaynak: pixabay.com

Proteinler:

Canlıların temel yapı maddesidir. Aminoasitlerin birleşmesinden oluşur. İçlerinde 20 çeşit aminoasit bulunur. Bunların bir bölümü vücutta sentez edilebilirse de yaklaşık 10 kadarı besinlerle dışarıdan alınmalıdır. Bunlara temel (esansiyel) aminoasitler adı verilir. Proteinler normal beslenme koşullarında temel yapı maddesi ve hücrede biyolojik olayları katalize eden enzimlerin yapısında bulunurlar. Eksik beslenme nedeniyle yeterli karbonhidrat ve yağ almazsa vücut eksik enerjisini proteinleri parçalayarak sağlar.

Bir kişinin günde yaklaşık 30 gramın üstünde protein alması gereklidir. Proteinler de yağlar gibi bitkisel ve hayvansal kökenli olarak ikiye ayrılır. Hayvansal kökenli proteinler, temel aminoasit içeriği açısından zengin olduklarından ötekilerden daha önemlidir. Büyüme ve gelişme çağındaki çocuklarda ve gençlerde, çeşitli hastaların iyileşme döneminde, dokuların çoğu yıpranmış ve yenilenmeye gereksinim gösteren ileri yaştaki erişkinlerde, gebelik ve emzirme dönemlerinde biyolojik değeri yüksek proteinlerin verilmesi gereklidir. Beslenmede et, balık, sakatat türü yiyeceklere ağırlık verilirse bol hayvansal protein alınır. Bitkisel proteinlerin en zengin olduğu yiyecekler baklagillerdir.

Kaynak: pixabay.com

Su:

Canlıların yaşamında oksijenden sonra en önemli maddedir. Erişkin bir insanın vücut ağırlığının % 60-70’i sudur. Vücut suyu, hücre içi ve dışı olmak üzere ikiye ayrılır. Bir insan açlığa günlerce dayanabilirse de susuz ancak 1-2 gün yaşayabilir. Besin maddelerinin emilmesini ve hücrelere taşınmasını, vücuttaki metabolizma artıklarının akciğere, böbreklere ve karaciğere taşınıp oralardan atılmasını, vücut ısısının düzenlenmesini sağlayan bir madde olduğundan insan vücut suyunun % 10’unu yitirdiğinde yaşamı tehlikeye girer. Erişkin bir insan günde 800 gram suyu besinlerle, 1.000 gram suyu içeceklerle, 300 gram kadar suyu “metabolik su” olarak kazanır. Böylece günde 2.100 gram su sağlanır. İnsan bir yandan su alırken bir yandan da su yitirir. Erişkin bir kimse deri yoluyla günde 500 gr, idrar yoluyla 1.100 gr, solunum yoluyla 350 gr, dışkı yoluyla 150 gr, toplam olarak günde 2.100 gr su atar. İshal ve kusma olduğunda su kaybı aşırı artar. İnsanlar iyon gereksinimlerinin büyük bir bölümünü içtikleri sulardan alırlar.

Kaynak: pixabay.com

Mineraller:

İnsan vücudunda % 4 kadar madensel tuzlar bulunur. Kemik ve dişlerin oluşumu, vitamin, enzim ve hormonların yapımı, sinir sistemi iletisinde kasların kasılması, vücut asit ve baz dengesinin sağlanmasında etkin olan bu maddelerin çok duyarlı bir denge içinde alınmaları gerekir. Fazla alınırlarsa toksit etki yaparlar. Organizmada çok miktarda bulunanlara makro elementler, eser miktarda bulunanlara ise mikro elementler denir. Kalsiyum, fosfor, potasyum, sodyum, klor, kükürt ve magnezyum makroelementler; bakır, flor, iyot, demir, manganez, selenyum ve çinko ise mikroelementler olarak sayılabilir. İyot gereksinmemizi sudan başka bol miktarda meyve, sebzeler ve etten elde edebiliriz.