Türkçe’de “Bildirme Kipleri” Nasıl Kullanılır? Kuralları Nelerdir? Örnek Cümleler

Bildirme kipleri nelerdir? Bildirme kiplerinin kullanımı, zamana göre örnekler, bildirme kipleri konu anlatımı.

“Bildirme kipleri“, bir olayın gerçekleştiğini, gerçekleşeceğini veya gerçekleşmesi gerektiğini bildiren kiplerdir. Türkçe’de üç bildirme kipi vardır: geniş zaman, geçmiş zaman ve gelecek zaman.

1. Geniş zaman: Geniş zaman, şimdiki zamanı ifade eder ve bir olayın gerçekleştiği veya gerçekleşeceği zamanı belirtmez. Fiilin kök hali alınarak “-(I)r” eki eklenir. Örnekler:

• Bugün hava güzel. (şimdiki zaman)
• Ben İstanbul’da yaşıyorum. (genel bir ifade)

2. Geçmiş zaman: Geçmiş zaman, geçmişte gerçekleşmiş bir olayı veya geçmişteki bir durumu anlatmak için kullanılır. Fiilin kök hali alınarak geçmiş zaman ekleri olan “-DI”, “-mIş” veya “-yDI” eklenir. Örnekler:

• Dün akşam yemeğini evde yedik. (geçmiş zaman)
• Annem bana dün telefon etmişti. (geçmiş zaman)
• Okulu bitirdiğimde İngiltere’ye gitmek istiyorum. (gelecek zaman)

3. Gelecek zaman: Gelecek zaman, gelecekte gerçekleşecek bir olayı veya gelecekte olması planlanan bir durumu anlatmak için kullanılır. Fiilin kök hali alınarak gelecek zaman ekleri olan “-ACAK/-ECEK” eklenir. Örnekler:

• Yarın sinemaya gideceğim. (gelecek zaman)
• Bu hafta sonu İstanbul’da olacağız. (gelecek zaman)
• İleride başarılı bir işadamı olmak istiyorum. (gelecek zaman)

Belirli geçmiş zaman:

Eylemin anlattığı kavramın, içinde bulunulan zamandan daha önce yapıldığını kesin olarak belirten kiptir. Dilimizde bu kip -dı (-di, -du, dü-, -tı, -ti, -tu, -tü) ekiyle kurulur:

Yukarıda da görüldüğü gibi, çekim sırasında -dı ekinden sonra, kişi gösteren şu ekler kullanılmaktadır:

Belirli geçmişin olumsuz biçimi, -ma (-me) ekiyle yapılır:

Belirli geçmişin sorulu biçimi ise mı (mi, mu, mü) soru ekiyle yapılır:

Olumsuz sorulu olarak da kullanılırlar: kalmadım mı ?, kalmadın mı ?, kalmadı mı? .. gibi.

Belirsiz geçmiş zaman :

Eylemin anlattığı işin daha önce yapıldığını, bir başkasından aktararak belirsiz biçimde bildiren çekimdir. Türkçede bu zaman -mış (-miş, -muş, -müş) ekiyle oluşur:

Bu çekimin aldığı kişi ekleri de şunlardır:

Olumsuzluk eki -ma (-me) ile olumsuzları yapılır:

Belirsiz geçmiş zaman çekimi, soru ekini kişi ekinden önce alır ve ayrı yazılır:

Olumsuz sorulu biçimleri de vardır: kalmamış mıyım ? kalmamış mısın ? kalmamış mı ? gibi.

Şimdiki zaman :

Eylemin gösterdiği devinim, iş ve oluşun, içinde bulunulan zamanda başladığını ya da sürdürüldüğünü anlatır; Türkiye Türkçesinde -iyor ekiyle kurulur:

Ünlü uyumuna göre bu ek -iyor, -uyor, -üyor biçimlerine girer: gel-iyor, gidiyor (git-iyor); bul-uyor, koş-uyor; gör-üyor, gülüyor gibi. Ünlüyle biten köklerden sonra -yor biçiminde eklenir: okuyor, tozu-yor, tanı-yor, uyu-yor, taşı-yor gibi.

Ünlüyle biten kök ya da gövdelerde -y sesinin, daraltıcı ve inceltici etkisiyle ses değişmesi görülmektedir: yiyor (ye-yor), diyor (de-yor), saklıyor (sakla-yor), yadırgıyor (yadırga-yor), esirgiyor (esirge-yor), söylüyor (söyle-yor) gibi. Şimdiki zaman çekiminde kullanılan kişi ekleri şunlardır:

Olumsuzluk eki -ma (-me), -iyor ekinden önce gelir ve yukarıda da değindiğimiz gibi ses değişimine uğrar; çekimi şöyledir:

Şimdiki zaman kipinin soru ekiyle çekimi:

Aynı kipin olumsuz sorulu biçimi de vardır: kalmıyor muyum. ? kalmıyor musun ? kalmıyor mu ? gibi.

Gelecek zaman

Eylemle anlatılmak istenilen kavramın içinde bulunulan zamandan sonraya ait olduğunu ya da gelecekte olacağını belirten kiptir. Bu kip dilimizde -acak (-ecek) eki yardımıyla oluşur:

Bu kipin çekiminde kullanılan kişi ekleri, geniş zamandaki gibidir:

Gelecek zaman kipinin olumsuzu :

Bu kipin sorulu biçimi mı soru ekiyle yapılır:

kalacak mıyım ?
kalacak mıyız ?
kalacak mısın ?
kalacak mısınız ?
kalacak mı ?
kalacaklar mı ?

Bu kipin olumsuz sorulu biçimi şöyledir: kalmayacak mıyım? kalmayacak mısın? kalmayacak mı?

Geniş zaman

Eylemin anlattığı kavramın, geniş bir zaman içinde, her zaman yapıldığını, yapılacağını bildiren kiptir. Bu kip dilimizde -r (ır-, -ir, -ur, -ür, -ar, -er) ekiyle kurulur.

Bu kip de şimdiki zaman kipinin aldığı kişi eklerini alır:

Bu kipin olumsuzu diğerlerinden değişik olarak 1. tekil ve çoğul kişiler dışında -maz (-mez) ekiyle kurulur:

Olumsuz sorulu biçimde geniş zaman şöyledir:

kalmaz mıyım ?
kalmaz mıyız ?
kalmaz mısın ?
kalmaz mısınız ?
kalmaz mı ?
kalmazlar mı ?

Görüldüğü gibi geniş zamanın olumsuz, sorulu biçiminde 1. tekil ve çoğul kişiler de -maz ekini almaktadır.