Bilişsel Öğrenme Nedir? Türleri ve Kuramlarının Örneklerle Açıklaması

0
Advertisement

Bilişsel öğrenme nedir? Bilişsel öğrenme türleri, kuramları nelerdir? Bilişsel öğrenmenin örneklerle açıklaması.

Bilişsel Öğrenme

Biliş, organizmanın bilinçli olarak nesnelerin bilgisine ulaşmasıdır. Bilişsel öğrenme; algılama, düşünme, hatırlama gibi bilişsel süreçlerle yapılan öğrenmedir. Örneğin, kitap okuyarak ya da televizyon izleyerek bilgilenme ve eski bilgilerin yeni anlamlar kazanması bilişsel öğrenmedir.

Kavramların öğrenilmesi bilişsel yolla gerçekleşir. Kavram, herhangi bir nesne ya da olayın temel öğe ve özelliklerini birleştirerek ona kavranabilirlik kazandıran düşünsel bütünlüktür.

Kavram öğrenmenin temelinde ayırt etme, genelleme ve soyutlama vardır.

✓ Kavram öğrenme, ayırt etme yoluyla gerçekleşir. Ayırt etme, benzer uyarıcılar arasındaki farkın kav-ranmasıdır.

✓ Bir varlığın herhangi bir özelliğinin diğer özelliklerinden ayrı olarak göz önüne getirilmesine, soyutlama denir.

Advertisement

✓ Bir özelliğin benzer varlıkların ortak özelliği olarak kavranması, genellemedir.

✓ Soyut kavramlar somut kavramlardan daha geç öğrenilir. Bu kavramları öğrenmek için zihinsel gelişimin tamamlanmış olması gerekir.

1. Kavrayarak Öğrenme (Sezgisel Öğrenme)

Sezgisel öğrenme, organizmanın karşılaştığı problemin elemanları arasındaki ilişkiyi içgörü ile birdenbire kavraması sonucu ortaya çıkan öğrenmedir. İçgörü, organizma için karmaşık olan bir durumun anlaşılır bir hale gelmesidir. Öğrenmenin, uzun süre görülmediği bir ortamda, birdenbire ortaya çıkar.

Köhler Deneyi

Köhler Deneyi

Wolfgang Köhler isimli psikologun Sultan isimli bir şempanze üzerinde yapılan deneyi örnek verilebilir. Köhler, maymunların deneme yanılmalara başvurmadan problemi çözdüğünü göstermiştir. Kafesin içinde Sultan’ın ulaşamayacağı bir yere muz asılmıştır. Kafeste üç kutu bulunmaktadır. Sultan önce muza ulaşamaz; duraklar, kafesin içini inceler, etrafına dikkatle bakınır. Bu arada zaman geçer. Sonra birdenbire kutuları üst üste koyar ve muza ulaşır. Burada problemin çözümü, kutular ile muz arasındaki bağıntının sezgisel yolla görülmesi ile olmaktadır.

Bu tür öğrenmede önceki öğrenmeler, akıl yürütme gücü ve sezgiler etkilidir. Problemin öğeleri arasındaki ilişkiyi, yani bütünü görmek olan kavrayış, genelde insana özgüdür.

2. Model Alarak (Gözleyerek) Öğrenme

Başka kişilerin karşılaştıkları problemleri nasıl çözdüğünü, belirli durumlarda nasıl davrandığını ve ne söylediğini gözleyerek gelişen öğrenmedir.

Advertisement

Çocuk, ana-babanın birçok kişisel özelliğini taklit ederken, ahlâki ve kültürel değerleri de benimser. Böylece kültür, sosyalleşme süreci ile kişiliğin gelişmesini etkiler.

Model alarak öğrenme, basit bir taklit olayı değildir. Model alınan kişinin davranışları, birey tarafından, bilişsel olarak zihinde canlandırılıp değerlendirildikten sonra davranışa dönüşür.

Örneğin; dört yaşındaki Ali’nin babası futbol maçı izlemekten hoşlanıyor. Ali ile birlikte sürekli maçlara gidiyorlar. Bu şekilde yetişen Ali’nin de futbola karşı ilgisi artıyor.

A. Bandura bir yetişkinin saldırgan davranışlarda bulunduğu filmi izleyen çocukların, filmi izlemeyen çocuklara göre daha saldırgan bir şekilde oyun oynadığını tespit etmiştir. (Bobo Doll deneyi)

Bu öğrenme şeklinde, bütün öğrenme süreci gözlemlenebilir herhangi bir tepki ya da herhangi bir ödüllendirme olmaksızın çocukların zihninin içinde gerçekleşir.

Sosyal bilişsel öğrenme olarak da adlandırılan bu öğrenme; izleme, taklit etme ve örnek almanın sonucunda meydana gelir. Gözlemleyen kişinin herhangi bir gözlemlenebilir davranışta bulunmasını ya da bir ödül almasını gerektirmez. Bandura çocukların, örümcek korkusu yaşayan birini izleyerek örümceklerden nefret etmeyi öğrenebildiğini söylüyor. Bu sosyal bilişsel öğrenmeye örnektir.

ÖRNEK:

Odanın bir köşesinde anaokulu öğrencileri kendi resim projeleri ile ilgileniyordu. Odanın diğer köşesinde yetişkin bir model ayağa kalktı ve kocaman, şişme bir bebeği 10 dakika boyunca tekmeledi, ona vurdu ve bağırdı (Vur ona! Tekmele onu). Bazı çocuklar modelin saldırgan hareketlerini izlerken bazıları izlemedi.

Bir süre sonra her bir çocuk hafif dereceli bir engellenmeye maruz bırakıldı ve aralarında şişme bebeğin de olduğu oyuncak dolu bir odaya kondu. Araştırmacılar, çocuğun haberi olmadan davranışlarını izledi.

Sonuçta yetişkin modelin şişme bebeğe karşı gösterdiği saldırgan hareketleri izleyen çocuklar bebeği tekmeledi, ona vurdu ve bağırdı. Bu çocuklar modeli izleyerek saldırgan hareketleri öğrendi ve uyguladı. Buna karşılık modelin hareketlerini izlemeyen çocuklar hafif engellemeye maruz kaldıktan sonra, şişme bebeği tekmelemedi ya da ona bağırmadı.

3. Motor Öğrenme

Bir becerinin kazanılması ya da bir işin nasıl daha iyi yapılabileceğinin öğrenilmesidir. Bu öğrenmede el ve ayak becerileriyle ilgili çok sayıda egzersiz yapılır ve bunun sonucunda hedeflenen hareketler hatasız yapılmaya başlanır. Bu öğrenme türüne psikomotor öğrenme ya da devinimsel öğrenme de denir.

Örneğin hızlı ve hatasız bisiklete binmek, araba kullanmak gibi.

Advertisement
4. Örtük Öğrenme

Çok zayıf bir motivasyonla elde edilip ancak ihtiyaç oc anında ortaya çıkan üstü örtülü bilgilerdir. Bu öğrenme türünde kişi öğrendiğinin farkında değildir. Öğrenme bilinç öncesinde gerçekleşir. Bu durum bilinç olmadan da öğrenme gibi bir bilişsel etkinliğin gerçekleşebildiğini gösterir.

ÖRNEK:

Bir deneyde kişiye bir kelime listesi gösterilir ve her kelimedeki ünsüz harfleri sayması istenir. Daha sonra katılımcıya kelimelerin ilk hecesi gösterilir ve bu heceleri aklına gelen ilk kelimeye tamamlaması istenir. Bu deneylerde katılımcıların büyük çoğunlukla, heceleri ünsüz harflerini saydıkları kelimelere tamamladıkları görülür. Katılımcılar kelimelerdeki ünsüzleri sayarken bir yandan da bu kelimeleri farkına varmadan öğrenmiştir.

E.C. Tolman ve C.H. Honzik tarafından yapılmış olan aşağıdaki deneyde hayvanlarda “yer öğrenme”nin bir bilişsel öğrenme olduğu gösterilmiştir.

fare-ogrenme-labirenti

Şekildeki labirentte farklı uzunlukta üç yol bulunmakta ve yollar belli noktalarda engellerle kesilebilmektedir. Kullanılan deney hayvanları aç bırakılarak normal kilolarının altına indirilmiştir. Bu nedenle de hayvanlar labirente konulduğunda bir an önce yiyecek bulmak isteyecektir.

1. Deneyin ilk bölümünde aç deney hayvanı Başlangıç Kutusu’na konuluyor ve herhangi bir engelin bulunmadığı labirentte serbestçe dolaşmaya bırakılıyor. Bu aşamada Amaç Kutusu’nda yiyecek bulunmamaktadır.

2. İzleyen aşamada amaç kutusuna yiyecek konuluyor. Labirentteki bütün yollar açık. Deney hayvanı başlangıç kutusu ile amaç kutusu arasında en kısa yol alan YOL 1’i kullanıyor.

3. Deneyde YOL 1 “Engel 1” ile kapatılıyor. Hayvan, geriye kalan iki yoldan daha kısa olan YOL 2’yi kullanıyor.

4. YOL 1 “Engel 2” noktasında da kesiliyor. Deney hayvanı YOL 3’ü kullanıyor.

Deney hayvanı en kısa yolu seçmeyi, seçtiği doğru yollar pekiştirildiği için öğrenmemiştir. Hayvan labirenti, hiçbir yiyecek almadığı serbestçe dolaşma aşamasında öğrenmiştir.

Advertisement


Yorum yapılmamış

  1. Soyut sozel ogrenme hakkinda hicbir bilgiye ulasamadim bilişel ogrenmenin alt dallari olan
    Model olarak ogrenme
    Örtuk ogrenme
    Motor ogrenme
    Bunlarin hepsinin aciklamasi ve ornekleri var ama soyut sozel ogrenme hakkinda hicbir bilgiye ulasamadim.
    Ulasabilecegim herhangi bir site var mı?

Leave A Reply