Birbiriyle İlişkili Kelimeler, Eş Anlamlı, Zıt Anlamlı, Eş Sesli Kelimeler

0
Advertisement

Birbiriyle İlişkili Kelimeler nelerdir? Sesteşlik (eşseslilik), anlamdaşlık (eşanlamlılık), yakın anlamlılık ve karşıt anlamlılık (zıt anlamlılık) nedir, örnekler.

BİRBİRLERİYLE İLİŞKİLİ SÖZCÜKLER

Bu tür sözcükler arasında hem ses, hem de anlam açısından değişik ilişkiler vardır. Dilimizde eşanlamlı ve eşsesli sözcüklerin sayısının artmasında yabancı dillerden alınmış sözcükler etkili olmuştur.

1- SESTEŞLİK (EŞSESLİLİK)

Yazılışları ve söylenişleri aynı, anlamları ve bazen türleri de farklı olan sözcüklere ya da bu sözcükler arasındaki ilişkiye sesteşlik denir.

ÖRNEKLER:

1) Yüzümü yıkadım, (organ)
2) Yüze kadar say. (sayı)
3) Nehirde yüzdük, (yüzmek eylemi)

1) Elini ver. (El, organ)
2) El ne karışır? (El, yabancı)

Advertisement

1) Toprağı kaz. (kazmak fiilinden emir)
2) Kazı kümese al. (kaz, isim)

1) Belim ağrıyor. (bel, organ)
2) Al tavandan belleri, (bel, toprağı kazmak için araç)

1) Mevsim yaz. (mevsim adı)
2) Tahtayı yaz. (yazma fiilenden emir)

Not: Sesteşlilikle, çokanlamlılık karıştırılmamalıdır. Çokanlamlı sözcüklerde birden çok anlam söz konusudur.

ÖRNEKLER:

“Karnım aç” cümlesindeki “aç” sözcüğü ile Kapıyı aç” cümlesindeki “açmak” sözcüğü arasında yazılış ve okunuş bakımından birlik, ancak tür ve anlam bakımından farklılık olduğu için sesteşlik özelliği vardır.

“Çocuk ata bindi” cümlesindeki “binmek” sözcüğü “yüksek bir şeyin veya hayvanın üstüne çıkıp ayaklarını sallandırarak oturmak anlamında” kullanılarak temel anlamı kazanmıştır.

Advertisement

“İş inada bindi” cümlesinde de “bindi” sözcüğü “işin istenilmeyen veya beklenilmeyen bir biçim alması” anlamıyla yan anlam kazanmıştır.

Yukarıdaki “binmek” sözcüğünün temel ve yan anlamında kullanılması çok anlamlılıktır.

Görüldüğü gibi sesteşlilik ve çok anlamlılık farklı şekillerdir.

2. ANLAMDAŞLIK (EŞ ANLAMLILIK)

Yazılış ve okunuşları farklı, anlamlan aynı olan sözcüklere eşanlamlı sözcükler denir. Türkçe sözcükler arasında eşanlamlılıktan çok yakın anlamlılık vardır.

Bütün dillerin temelinde bir sözcük-bir kavram ilkesi temel olmasına karşılık, yabancı dillerin etkisi ile dilimizde birçok eşanlamlı sözcük vardır.

Bazı eşanlamlı sözcükler aşağıda gösterilmiştir.

Türkçe Yabancı
düş rüya
okul mektep
yürek kalp
sözcük kelime
erdem fazilet
başkent başşehir
görev vazife
ak beyaz
dışalım ithalat
dışsatım ihracat
ayrım fark
birey fert
düşünce fikir
gorunuş manzara
güven itimat
istek arzu
yansız tarafsız
yanılgı hata
bellek zihin

..

3- YAKIN ANLAMLILIK

Türkçede eş anlamlı sözcükler yoktur. Ancak dilimizde yakın anlamlı sözcükler vardır. Yakın anlamlı sözcüklerin aynı cümlede birbirinin yerine kullanılması sırasında aralarında anlam ayırtıları olduğunu görürüz. Adından da anlaşılacağı gibi bu sözcükler birbirine yakın anlamlı sözcüklerdir.

ÖRNEKLER:
göndermek yollamak
bezmek bıkmak
çevirmek döndürmek
dilemek istemek
darılmak küsmek

.

4- KARŞIT ANLAMLILIK

Sözcüklerin anlam bakımından birbirine aykırı düşmeleridir. Bu tür sözcüklere çelişen sözcükler de denir. Bu tür sözcüklerin önemli bir özelliği birini kullanınca karşıtını çağrıştırır.

Dilimizde en çok kullanılan kimi karşıt sözcükler aşağıda gösterilmiştir.

Advertisement
Sözcük Karşıt anlamı Sözcük Karşıt anlamı
aşağı yukan ileri geri
siyah beyaz dar geniş
büyük küçük güzel çirkin
aşk nefret gelmek gitmek
atak çekingen artı eksi
başlangıç sonuç doğu baü
büyük küçük çelişik uyumlu
çözmek düğümlemek çürük sağlam
dolu boş dost düşman
düş gerçek fena iyi
genç yaşlı hasta sağlıklı
hayal gerçek kâr zarar
az çok maddi manevi
özgün sıradan övgü yergi
parlak mat rahat sıkıntılı

.

UYARILAR:

1) Sözcükler arasında anlamca karşıtlık olması için aynı anlam çerçevesinde kullanılması gerekir.
“Allah kimseye evlat acısı vermesin.” cümlesinde “acı” sözcüğünün karşıtı “tatlı” sözcüğü olamaz.
“Pazardan acı biber, tatlı üzüm aldım” cümlesinde karşıt anlamlılık söz konusudur.
2) Eylemlerin karşıt anlamlısını belirtirken, olumlu-olumsuz biçimini de düşünmek gerekir. Bir eylemin karşıt anlamlısı onun olumsuzu değil, tam karşıtı bir eylemdir.
“Ağlarken kimseler görmesin.” cümlesinde “ağlarken” sözcüğünün karşıtı “ağlamamak” değil, “gülmektir.”
3) Sözcüklerin kimilerinin de karşıtı yoktur.


Yorum yapılmamış

Reply To Anonim Cancel Reply