Birleşik Kelimelerin Yazımı ve Örnekler Birleşik İsimleri ve Fiilerin Yazılışı

12
Advertisement

Birleşik kelimelerin, sözcüklerin yazılışları ile ilgili kurallar, ayrı ve bitişik yazılan kelimeler, örnekleri ve açıklamaları.

BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI

Dilimizde, iki veya daha çok sözcüğün yeni bir kavramı karşılamak üzere belli kalıplar içinde anlam kaynaşmasına birleşik sözcük denir. Birleşik sözcüklerin yeni kavramların karşılaşmasında önemli bir yeri vardır. Ancak birleşik sözcüklerin yazımı konusunda bir birlik yoktur. Dilciler tarafından bu konuyu çözücü kapsamlı kurallar ortaya konulamamaktadır. Bu sebepledir ki birleşik sözcükleri ayrı ve bitişik yazılışlarına göre ele almayı uygun gördük.

► A) AYRI YAZILAN SÖZCÜKLER

1) BİRLEŞİK İSİMLERİN YAZILIŞI

a- Sıfatlarda derece ve pekiştirme göstermeye yarayan daha, en, pek gibi zarflar ayrı yazılır.

ÖRNEKLER:

  • daha çok
  • pek soğuk
  • en güzel

b- İkilemeler ayrı yazılır.

ÖRNEKLER:

  • adım adım
  • dolap molap
  • el ele
  • ucu ucuna

c-Ev, ocak ve yurt sözcükleriyle kurulan birleşik isimler ayrı yazılır.

ÖRNEKLER:

  • sağlık ocağı
  • öğrenci yurdu

UYARI: Farkça “hane” sözcüğüyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Advertisement

ÖRNEKLER:

  • çayhane
  • postahane
  • hastahane

ç- Yeni bir kavramı karşılamak üzere birleşen sözcükler eski anlamını koruyorsa bu tür birleşik sözcükler ayrı yazılır.

ÖRNEKLER

  • ses uyumu
  • dil bilgisi
  • ana dili
  • yer çekimi
  • yer bilimi

2) BİRLEŞİK FİİLLERİN YAZILIŞI

Dilimizde isim soylu bir sözcük, (etmek, eylemek, olmak) yardıma fiillerinden biriyle birleşik fiiller oluşturur.

a- Türkçe’de, tek heceli sözcükler yardımcı fiillerden biriyle birleşirken ünsüz tekrarı olmazsa ayrı yazılır.

ÖRNEKLER:

  • göç etmek
  • arz etmek
  • el eylemek
  • kul olmak

b-Türkçede iki heceli sözcükler yardımcı fiillerle birleşirken ikinci hecedeki ünlü ses düşmezse ayn yazılır.

ÖRNEKLER:

  • Yarış etmek
  • deli olmak
  • nazar eylemek
  • rica etmek

► B) BİTİŞİK YAZILAN SÖZCÜKLER

1) BİRLEŞİK İSİMLERİN YAZILIŞI

Aşağıdaki örnekler aynı zamanda benzetme yoluyla nesnelere isim olmuştur.

a- Birleşik sözcüğü oluşturan birinci sözcüğün gerçek anlamını kaybetmesiyle bitişik yazdır.

Advertisement

ÖRNEKLER:

  • adam otu —->> adamotu
  • iç güveyi —->> içgüveyi
  • ateş böceği —->> ateşböceği

b- İkinci sözcüğün gerçek anlamını kaybetmesiyle bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • miras yedi —->> mirasyedi
  • diz kapağı —->> dizkapağı

c-Her iki sözcüğün de gerçek anlamını yitirmesiyle bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • demir baş —->> demirbaş (resmi dairelerdeki araç ve gereçler)
  • aslan ağzı —->> aslanağzı (çiçek adı)
  • keçi boynuzu —->> keçiboynuzu (bir çeşit ağaç)
  • saman yolu —->> Samanyolu (yıldızlar kümesi)

ç- Ünlü ve hece düşmesiyle meydana gelen birleşik sözcükler bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • kahve altı —->> kahvaltı
  • cuma ertesi —->> cumartesi
  • pazar ertesi —->> pazartesi
  • pek iyi —->> peki

d- Kişi ve yer isimleri birkaç sözcükten oluşursa bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • İlknur
  • Çetinkaya
  • Akdağmadeni
  • Gaziantep

e- Dilimizde pekiştirme sıfatları da bitişik yazılır. İki veya daha fazla heceli sıfat sözcüklerinin ilk hecesinden sonra, tek heceli olanların ise ünlüsünden sonra (m, p, r, ş) ünsüzleri getirilerek sıfatlar bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • açık —->> apaçık
  • düz —->> dümdüz
  • temiz —->> tertemiz
  • bütün —->> büsbütün

2) BİRLEŞİK FİİLLERİN YAZILIŞI

a- Dilimize girmiş tek heceli isim soylu sözcükler (etmek, eylemek, olmak) yardımcı fiillerle birleşirken isim soylu sözcükte ünsüz ikizleşmesi olursa bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • af etme —->> affetmek
  • zan eylemek —->> zanneylemek
  • red olmak —->> reddolmak

b- Dilimize girmiş Arapça asıllı iki heceli bazı sözcükler yardımcı fiillerle birleşirken sözcüğün ikinci hecesindeki ünlüler düşerse bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • emir etmek —->> emretmek
  • seyir eylemek —->> seyreylemek
  • kayıp olmak —->> kaybolmak

c-Fiillerin zarf-fiillerle birleşmesiyle yapılmış Özel Birleşik Fiiller bitişik yazılır.

ÖRNEKLER:

  • yap-a-bilmek —->> yapabilmek (yeterlilik)
  • bak-a-kalmak —->> bakakalmak (süreklilik)
  • aç-ı-vermek —->> açıvermek (tezlik)
  • düş-e-yazmak —->> düşeyazmak (yaklaşma)


12 yorum

  1. muhsinbaba on

    iyiki birleşik kelimelerin yazılışı istemiştim ayr yazılan kelimeler dese napardım bilmem

Reply To Anonim Cancel Reply