Bitkilerde nişasta ve şeker nerede ve nasıl depolanır? Depolanma işleminin formülü, nişastanın biyosentezi nasıldır, bitkilerde depo edilmesi.
Fotosentez olayı sonucunda sentezlenen şekerlerinin ve asifilasyon nişastasının (Primer nişasta) bir kısmı solunum sırasında bizzat bitki tarafından kullanılır. Bu çeşitli organik gıdalar bitkilerde oluştukları yerlerden, enerjitik aktif işleyen mekanizmalar yardımıyla ve canlı özek dokular ile kalburlu borulardan bitkilerin değişik organ ve kısımlarına taşınırlar. .Kullanılmadan geriye kalan maddeler bitkilerde ya doğrudan doğruya şeker halinde veya nişasta, yağ, protein, sellüloz, pektin gibi çeşitli sekonder bitkisel ürünler olarak depo edilirler.
ŞEKERLERİN DEPO EDİLMESİ
Bazı bitkiler yaptıkları organik maddeleri doğrudan doğruya şeker olarak depo edebilirler. Bu bakımdan şeker pancarı, şeker kamışı çokça şeker depo eden ünlü ve ekonomik önemi olan bitkilerdir. Ayrıca LİLİACEAE’lerden çoğunun soğan v.s. depo organlarında şekerin depo edilişi tipiktir. Bunu bir soğan kaynatıp sıvı kısmı şekerin ayıracı olan Fehling I ve II ile muamele edersek, tuğla kırmızısı renk ile belirlenen şekerin varlığı ispatlanmış olur. Bu depo edilen şeker çoğunlukla disakkaridlerden sakkarozdur. (Üzüm’de üzüm şekeri glikoz depo edilişi bazen görülebilir). Bitkilerin en başta gelen şekerleri monosakkaridlerden glikoz ile fruktoz, disakkaridlerden de sakkaroz’dur. Çok zaman depo edilen sakkarozun, monosakkarid’lerden olan glikoz ve fruktozdan kısaca aşağıdaki formüle göre sentez edildiği kabul edilmektedir.
NİŞASTANIN BİYOSENTEZİ VE DEPO EDİLMESİ
Foto sentez sonucunda yapraklarda yapılan nişasta gereğe göre önce enzimle aracı ile eriyebilen maddelere çevrilebilir. Sonra bu eriyebilen biçimde, depo organları levkoplâstlarında yine çoğu zaman nişasta biçimine sokularak depo edilir. Nişastanın bu yeniden oluş ve depo edilişinin çeşitli ortam faktörleri ve hücredeki pH ile inorganik fosfat miktarıyla sıkı ilişkin olduğu anlaşılmıştır. Depo organlarındaki yeniden alman bu nişastaya YEDEK NİŞASTA sekonder nişasta adı verilir. Bunun ise kısaca aşağıdaki formüle göre sentez edildiği kabul edilmektedir.
Görülüyor ki, özel enzim yardımı ve enerji kullanımı glikoz’dan yedek nişasta sentezi düşürülmektedir. Buradaki bir çok glikoz moleküllerinin (Takriben 200 – 700 kadar) düz (AMİLOZ TİPİ) veya kollanmış zincirler (AMİLOPEKTİN TİPİ) biçiminde bir araya gelişi söz konusudur.
Yedek nişasta gereğinde yeniden kullanılmak için saklanır. Genel olarak toprakaltı yumruları (Patates) tohumlar, (Fasulye) zengin nişasta depolarıdır. Yedek nişasta, ince çökelim yapısı gösteren ve bitki üzerine göre özel şekilleri bulunan danecikler olarak görülür.
Çeşitli bitkilerin özel nişasta daneleri; A = Buğday, B = Mısır, C = Pirinç, D = Patates nişastaları.
Buna göre, bazen bitkinin türünü nişasta dairesinin şeklinden tanıyabiliriz. Bundan özellikle unlu bazı besin maddelerinin karışık olup olmadığını saptamada yararlanılmaktadır. Şayet bu çeşit nişasta depo etmiş olan dokuların, çok sulu bir ekstresine dahi, bir damla iyot damlatırsak, anında nişastanın iyotla reaksiyonun da tipik koyu mavi rengin belirdiği görülür. Nişasta hücrelerde, gereğinde özel amilaz enzimi etkisi ile hidrolik bir olayla parçalanıp sindirilebilir ve o durumda dekstrin, maltoz ve glikoz gibi daha küçük moleküler yapı gösteren bileşiklere dönüşür. Benzer yolla hekos moleküllerinin kondansasyonu ile hücre çeperinin yapıtaşı olan karakteristik bir diğer polisakkarit olan sellüloz bazı durumlarda depo maddesi olarak bulunur. Bu depo edilen sellülozda da, sellüloz sanayiinin temelidir.
