Bitkilerde üreme ve gelişme şekilleri nelerdir? Yüksek yapılı bitkilerde gelişme, tek ve iki çenekliler, çimlenme konu anlatımı.
Bitkilerde Üreme ve Gelişme
Çok hücreli organizma eşeysiz olarak da gelişse, gelişme olayları esas bakımından aynıdır. Hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşma gibi gelişmenin temel karakterlerini gösterirler.
Kaynak: pixabay.com
Vejatatif üreme görülen bitkilerde gelişme; bir gözden, bir yapraktan veya bir çelikten olsun tam bir bitki gelişmesi şeklindedir.
Bazı bitkilerde üreme tomurcuklanma ile başlar ve bu tomurcuktan gelişme ile genç bir bitki meydana gelir. Sporlu bitkilerde uygun ortama düşen sporlar burada çimlenir ve gelişirler.
YÜKSEK YAPILI BİTKİLERDE GELİŞME:
Yüksek yapılı bitkilerde yeni birey, çiçek tozundaki sperm çekirdeğinin, tohum taslağındaki yumurta hücresi çekirdeği ile birleşmesiyle başlar. Gelişme devam eder. Bitki embriyosu meydana gelir, embriyo özelleşmiş yapılarla çevrilidir.
Özelleşmiş yapılar embriyoyu korur ve tohum çimleninceye kadar ona besin temin eder. Besin, tohumda yeralan çenek (kotiledon) depolanmıştır.
Mısır, zambak, orkide ve otsu bitkilerin tohumlarında bir tek çenek bulunur. Bunlara tek çenekli bitkiler (=monokotiledonlar) denir.
Fasulye, nohut ve çoğunlukla meyveli bitkilerin tohumlarında iki çenek bulunur. Bunlara da iki çenekli bitkiler (=Dikotiledonlar) denir.
Açık tohumlu bitkilerin (çam ve benzerleri) tohumlarında ikiden fazla çenek bulunur.
Tek Çenekli ve iki Çenekli Bitkilerin Farkları:
TEK ÇENEKLİLER
- Bitki çimlenirken bir çenek bulunur
- Çoğunluğu tek yıllık bitkilerdir. (Hurma ve palmiye hariç)
- Genellikle saçak köklüdürler.
- Gövdede iletim demetleri dağınıktır. (Kambiyum bulunmadığı için enine büyüme görülmez.)
- Yaprakları ince uzun ve sert şekildedir.
- Yapraklardaki iletim demetleri (damarlar) birbirine paraleldir.
- Çiçeklerdeki taç ve çanak yapraklar 3 ve 3’ün katlandır.
İKİ ÇENEKLİLER:
- Bitki çimlenirken iki çenek bulunur.
- Çoğunluğu çok yıllık bitkilerdir. (Baklagiller hariç)
- Genellikle kazık köklüdürler.
- Gövde iletim demetler düzenlidir. Kambiyum bulunur. Her yıl enine büyüme gösterirler.
- Yaprakları geniş yüzeylidir.
- Yapraklardaki iletim demetleri (damarlar) dallanma gösterirler.
- Çiçeklerdeki taç ve çanak yapraklar 4 veya 5’er ya da bunların katlarıdır.
ÇİMLENME
Tohum şartları elverişli duruma gelince çimlenir (çimlenmeyi sağlayan faktörler ısı, su (nem) ve oksijendir). Bu şartlarda embriyo ve endosperm su alıp şişerek kabuğu çatlar ve gelişmeye devam eder.
Örneğin bir fasulye tohumunu eker, uygun nem, ısı ve oksijen sağlarsak çimlenir fasulye embriyosunda birbirinden kolaylıkla ayırtedilebilen, gövdecik, kökçük ve çeneklerin katkılarıyla gelişme devam eder ve şekilde gösterilen bitki kısımları meydana gelir.
Monokotil (Tek Çenekli) Gövde Anatomik Yapısı
Monokotil gövde enine kesitinde dıştan içe doğru üç tabaka bulunur.
- Epiderma
- Kabuk (Korteks)
- Merkezi silindir.
Epiderma tek sıra hücreli koruyucu dış dokudur. Kabuk belirli bir tabaka teşkil etmez, dar bir şerit halindedir.
Merkezi silindir gövdesinin ortasında bulunur. İletim demetlerini taşır.
Monokotil gövdelerde kambiyum bulunmadığından, bazı istisnalar dışında gövde kalınlaşmaz.
Dikotil (iki çenekli) Gövde Anatomik yapısı
Bir yıllık gövde enine kesiti dikotil bitki gövde kesitinde de dıştan içe doğru
- Epiderma
- Kabuk (kortex)
- Merkezi silindir olmak üzere üç tabaka yer alır.
Merkezi silindirde bulunan iletim demetleri arasındaki kambiyum tabakalar, her yıl merkeze doğru yeni odun borular (ksilem) dışa doğru yeni soymuk boruları meydana getirerek, bitki gövdesinin enine kalınlaşmasını sağlar. Özellikle odun boruların ilkbaharda ve sonbaharda meydana gelenleri açık ve koyu renkli, halkalar şeklinde görülür. (gövdesi enine kesilen çok yıllıklı bitkilerde bir açık ve bir koyu bölge 1 yıla, tekabül eder. Bu halkalara yıllık halka denir ve bitkinin yaşının tespitinde yardımcı olurlar.
