Biyolojik ayrışma nedir, nasıl meydana gelir? Biyolojik ayrışmanın nedenleri, nerelerde görülür, özellikleri, hakkında bilgi.
Biyolojik Ayrışma Nedir? Nerelerde Görülür?
Ayrışma, kayacın yüzeyinde kırılmanın meydana gelmesi durumudur. Bu, yıpranmaya veya kaya yüzeyinin çatlamasına ve ayrılmasına sebep olur. Bu bozulma, erozyon olarak bilinen büyük yapısal değişikliklere ve kaya tahribatına yol açabilir.
Biyolojik ayrışma, özellikle organizmalar – bitkiler, hayvanlar ve bakterilerin neden olduğu ayrışma şeklidir.
Fiziksel ve Kimyasal Ayrışmaya ile Biyolojik Ayrışma Arasındaki Fark
Üç farklı tipte ayrışma söz konusudur; fiziksel, kimyasal ve biyolojik. Fiziksel ayrışma, kayacın kimyasal yapısında herhangi bir değişiklik olmadan mekanik kuvvetlerden kaynaklanır. Örneğin, su kayadaki küçük deliklerin içinde donarak kayaların parçalanmasına ve çatlamasına neden olabilir. Kimyasal ayrışma, kayadaki ve dış kimyasallardaki mineraller arasındaki reaksiyonlardan kaynaklanır. Belki de en iyi bilinen kimyasal ayrışma tipi asit yağmuru ve kaya yüzeyini aşındıran asitlerdir.
Biyolojik ayrışma sadece organizmaların neden olduğu ayrışma türüdür – hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve bakteriler gibi mikroorganizmalar. Kayaçların ağaç kökleri tarafından kırılması gibi bazı biyolojik bozunma şekilleri bazen fiziksel veya kimyasal olarak kategorize edilirken, biyolojik ayrışma fiziksel veya kimyasal olabilir. Biyolojik ayrışma, kayayı zayıflatarak veya fiziksel veya kimyasal ayrışma güçlerine maruz bırakarak fiziksel bozunma ile birlikte çalışabilir.
Ağaçlar ve Diğer Bitkiler
Bir ağaç kökü tarafından çatlamış bir kaldırım gördüğünüzde, muhtemelen biyolojik ayrışmayı görüyorsunuz. Ağaçların, çimlerin ve diğer bitkilerin kökleri küçük boşluklarda ve kayadaki boşluklarda büyüyebilir. Bu kökler büyüdüğünde, etraflarındaki kayaya baskı uygulayarak boşlukların genişlemesine ve hatta çatlamasına neden olurlar. Bitki kökleri de bir tür kimyasal ayrışma oluşturabilir. Ölü kökler ayrıştığında, karbondioksiti serbest bırakırlar; Bu bazen kayayı kimyasal olarak ayıran karbonik aside dönüşür.
Mikroorganizmalar ve Likenler
Tüm biyolojik ayrışmalar gözle görülür bir şekilde gerçekleşmez. Toprakta ve kaya yüzeyinde birçok mikroorganizma buna katkıda bulunabilir. Bazı bakteriler, kayalardan, fosfor ve kalsiyum gibi mineralleri alarak beslenir. Bu minerallerinin yok olmasıyla kaya zayıflar ve rüzgar ve su gibi diğer aşındırıcılara karşı korumasızlaşır. Liken, taş üzerinde yetişen mantar ve mikroskobik alglerin simbiyotik kolonileri de ayrışmaya katkıda bulunur. Likendeki mantarlar, kayadaki mineralleri parçalayan kimyasallar üretir. Algler, bu mineralleri beslenmek için kullanır.
Hayvan Etkinliği
Hayvanlar da ayrışmaya katkıda bulunabilir. Hayvanlar kaya üzerinde yürüyebilir, kaya yüzeylerini kazıyan veya pürüzsüz hale getiren toprak kaymalarına neden olabilir. Porsuk ve köstebek gibi hayvanlar, yeraltı kayalarını parçalayabilir. Bazı hayvanlar doğrudan kayaya girer.
Hayvanlar gibi insanlar da biyolojik ayrışmaya katkıda bulunurlar. İnşaat, madencilik ve taşocakçılığı büyük kayaların parçalnamasına sebep olan insan aktiviteleridir. Kayaların üzerinde yürünmesi de kaya yüzeylerinde önemli ölçüde aşınma ve yıpranmaya neden olabilir.
