Botanik Nedir? Nasıl Tanımlanır? Kaç Dala Ayrılır? Botanik Tarihi Nasıldır?

0
Advertisement

Botanik nedir? Botanik ne demektir? Nasıl tanımlanır? Botanik bilimi neyi inceler, kaça ayrılır, özellikleri ve tarihçesi nasıldır?

Botanik Bahçesi

Botanik Bahçesi

Botanik; doğa bilimlerinin bitkileri inceleyen dalı; bitkibilimdir. Genel botanik ve özel botanik olmak üzere iki ana dala ayrılır.

Bitkileri inceleyen bilim koludur. Bu bakımdan çok geniş ilgi dallarını içine alır. Çünkü yeryüzünde 600.000 çeşit bitki vardır. İnsanlar çok eski çağlarda bile bitkilerle ilgilenmeye başlamışlardı. Bazı bitkilerin köklerini kaynatıp ilaç yapıyorlar bazılarını da besin maddesi olarak kullanıyorlardı. Bundan dolayı, bitkilerin incelenmesi, zehirlisinin zehirsizinden ayırdedilmesi, hangisinin ne zaman, nerede yetiştiğinin bilinmesi gerekiyordu. İlk olarak Eski Yunanlı bilgin Aristoteles‘in öğrencisi Theophrastos (M. Ö. 380-327) botanik konusunda önemli sonuçlara varan incelemelerde bulundu. Bu arada bitkilerin bir çenekli olanlarını iki çenekli olanlarından ayırdettiği gibi ayrıca bazı hurma ağaçlarının tamamen erkek, bazılarının da tamamen dişi olduklarını buldu.

Botanik bilimi bütün Ortaçağ’da daha çok eczacıların ilgilendiği bir konu olarak kaldı. Yakınçağ’ın başlarında İtalyan botanikçisi Andrea Cesalpin (1519-1603) bitkileri çiçeklerine ve yapraklarına göre sınıflandırdı. İsviçreli Gaspard Baubin de (1550-1624) günlük hayatta faydalanılan 6.000 bitkiyi tesbit ederek bunlara bilimsel birer ad verdi. Fransız botanikçisi Jh. Pitton De Tournefort (1656-1708) sınıflandırmada cinsleri gene Fransız botanikçilerinden Bernard Jussieu ( 1699 – 1778) ile Antoine Laurent Jussieu (1746-1836) familyaları tespit ettiler. Bu arada ünlü İsveçli botanik bilgini Carl von Linné (1707-1778) de bitkileri 24 sınıfa böldü. Böylece bugün bile hala esas olarak kabul edilen bir sınıflandırma meydana getirdi.

botanik

Kaynak: pixabay.com

İsveçli bilgin Augustin Pyramé De Candoll (1778-1841 ) bitkilerin yeryüzünde dağılışını inceledikten başka o zamana kadar yapılmış olan sınıflandırmaları geliştirdi. Bundan sonra da Alman bilginlerinden Van Tieghem (1839-1893) tarafından sınıflandırma işi tamamlandıktan başka gene Alman botanikçisi Hofmeister ( 1822-1877) tarafından da bugünkü prosedürler ortaya atıldı. Bu arada botanik biliminin daha başka bölümlerinde de ilerlemeler kaydediliyordu. Mesela Fransız bilgini Pasteur (1822-1895) bakteriler üzerinde önemli keşiflerde bulundu. İngiliz bilgini Sir Alexander Fleming (1881-1955) bitkisel küflerden penisilin gibi önemli ilaçlar elde etti. İskoçyalı botanik bilgini Robert Brown (1773-1858) hücre konusunda gayet önemli keşiflerde bulundu.

Genel botanik, bitkilerin genel yapısını ve ortak özelliklerini inceler. Başlıca bölümleri; bitkinin çıplak gözle ya da büyüteçle görülebilen dış bölümlerini inceleyen morfoloji (organografi), dokuların yapısını inceleyen ve araştıran dokubilim (histoloji), organların büyüme, beslenme, özümleme, solunum, hareket ve üremelerini inceleyen bitki fizyolojisi, hasta bitkileri ve bitki hastalıklarım inceleyen fitopatoloji, iç yapısını inceleyen bitki anatomisi, üreme ve gelişmeyi inceleyen bitki biyolojisi, büyüme ve farklılaşma evrelerini inceleyen embriyoloji, bitkilerde kalıtımı ve kalıtsal özellikleri inceleyen genetik’tir.

Advertisement

Özel botanik ise, çeşitli bitki türleri arasındaki benzerlik ve ayrılıkları saptar, sıralar ve tek tek her bitkinin özelliklerini inceier. Başlıca bölümleri: Bitkileri sınıflandıran sistematik, türlerin ortaya çıktığı zamandan bulundukları zamana kadar geçirdikleri evreleri inceleyen soyoluş (filojeni), taşlaşmış eski bitkilerin kalıntılarını inceleyen paleobotaniktir (bitki paleontolojisi). Özel botanik ayrıca kendi içinde incelediği bitki gruplarına göre adlandırılan alt bilim dallarına ayrılır. Bitkilerin ve öteki organizmaların kendi aralarında ve çevreleriyle olan karşılıklı ilişkilerini inceleyen çevrebilim (ekoloji), aynı yerde yetişen bitki topluluklarını inceleyen bitki sosyolojisi, bitkilerin yeryüzündeki dağılımını inceleyen bitki coğrafyası da botaniğin dalları arasındadır. Yine, ormancılık, tarım, eczacılık, bahçe mimarlığı vb bilim dalları, botanik temeli üzerinde gelişmiştir.

Tarih

Botanik biliminin tarihi insanların bitkilerden yiyecek, korunma ve ilaç olarak yararlanmalarıyla başlarsa da bu alanda ilk çalışmalar Tesphrastus (İÖ 370-285) tarafından yapılan sınıflandırmayla başlar. İS 50’lerde Dioscorides bu sınıflamaya katkıda bulundu. Materia Medica (Tıbbi Maddeler) adlı 5 ciltlik eserinde 700’e yakın bitkiyi inceledi ve sınıfladı. Bu çalışmanın ardından botanik alanında çalışmalarda uzun süre bir gelişme olmadı. Ortaçağda botanik alanında büyük bir atılım gözlendi. O Brunfels, H. Bock, L. Fuchs gibi bilim adamları bitkileri meyve verenler, sebze verenler, lif verenler, odun verenler olarak ayırdılar. 16. yüzyılda Bauhin, bitkileri doğal benzerliklerine göre sınıflayarak cins ayırımını getirdi. 17. yüzyılda Cari von Linné, bitkileri eşey organlarına göre ayırarak tür düşüncesini getirdi ve sağlam bir sistematik geliştirdi. Species Plantarum (Bitki Türleri) 1753 adlı eserinde bunu sergiledi. Albreht van Haller (1708-1777), J. Wettstein (1693-1754) gibi araştırmacılar bu alana yeni katkılarda bulundular. Daha sonra Jusieu de Candolle (1748-1836),Stephan Endlicher (1804-1849), Aleksandr Braun gibi araştırmacılar botanikte aşamalar sağladılar. Adolf Engler’in (1844-1930) koyduğu sistematik uzun süre kullanıldı.

Günümüzde bitkiler için spesiyas (tür) sınıflandırmada temel olarak alınır. Türler sistematiğin daha üst birimi olan genus (cins) grubunda toplanırlar. Bitkiler adlandırılırken Latince olarak hem türü hem cinsini belirten iki ad alır. Buna binomial sistem (ikili ad) denir. Birbirine yakın cinsler familyaları, familyalar ordoları (takım), takımlar klassisleri (sınıf), sınıflar filumları oluştururlar.

Dikine Bahçe

Botanik Nelerden Bahseder

Bitkilerin bütün özelliklerini inceliyen botanik aslında biyolojinin bir koludur. İncelediği konulara göre birtakım adlar alarak kısımlara bölünür:

  1. Genel Botanik: Bitkilerin ortaklama özelliklerinden bahseder. Morfoloji, Anatomi, Histoloji, Sitoloji, Genetik vs. gibi bazı bölümlere ayrılır. Bunlardan «morfoloji» bitkilerin gözle veya büyüteçle görülebilen dış kısımlarını; «anatomi» iç organları; «histoloji» dokuları, «sitoloji» de hücreleri inceler; «genetik» bitkilerde (ve hayvanlarda) irsi özelliklerin nesillerden nesillere devredilişiyle; «bakteriyoloji» bakterilerle; «biyocoğrafya» bitkilerin yeryüzünde dağılış şekilleriyle ilgilenir. Bunlardan başka çeşitli konularla meşgul olan daha birçok botanik kolları vardır.
  2. Özel Botanik: Herhangi bir bitki grubunun özelliklerini inceler.

Advertisement


Leave A Reply