Itri olarak tanınan Buhurizade Mustafa Itri kimdir. Itri’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi. Büyük Türk musikicisi Buhurizade Mustafa Itri.
Kaynak: wikipedia.org
En büyük Türk bestecilerinden biridir, İstanbul’da tahmini olarak 1640 yılında doğdu. Klasik öğretim gördü. Müzikte üstadı Hafız Post’tur. Büyük hattat ve şair Siyahi Ahmet Efendi’den yazı öğrendi. IV. Sultan Mehmet devrinde (1648-1687) “Fasl-ı Hümayun“‘da hanendelik etti; Enderun’da (Saray üniversitesinde) müderris oldu. IV. Mehmet gibi devrin daha bir birçok büyüklerini gerçek müzik dehası ile büyüledi. Takdirkarları arasında, kendisi de besteci olan Kırım Hanı Selim Giray da vardır. Ölümünde, pek karlı bir iş olan esirciler kahyalığında bulunuyordu. Bu görevi kendisi hükümdardan istemişti.
Esir ticaretiyle uğraşan Itrî, devrinin pek namlı çiçekçisi, meyva yetiştiricisiydi. Hattat olarak da tanınmıştır; hele tâlik yazıda başarı gösterdi. «Itrî» mahlâsiyle yazdığı şiirleri, muammaları, hattâ hece vezniyle türküleri vardır. Bunlardan bazılarını da bestelemiştir.
Mevlevî tarikatine kapılananlardan olan Itrî, hanende ve neyzendi. Dini ve dindışı binden çok eser bestelemiştir. Nota kullanılmaması yüzünden bugün bestelerinden elimizde bulunanlarının sayısı 41’den ibarettir. Yüzlerce bestesinin güftesi elimizdeyse de besteleri unutulmuştur.
Itrî’nin bugün elde bulunan dini eserleri şunlardır:
Irak Kurban Bayramı Tekbiri, Dilkeş – Haveran Cuma Salâtı, Segâh Salât-ı Ümmiye Seğâh Mevlevî Ayîni, Nühüft Tevşih, Nühüft İlâhî, Rast Tevşih, Rast Naat. Bu eserler yüzyıllardan beri İslam dünyasının camilerinde okunmaktadır. En ünlüleri Kurban Bayramı Tekbiri, Salat-ı Ummîye, Rast Naat’tır. Bunlar, bütün müzik ölçülerine göre dünya çapında şaheserlerdir. Rast Naat’ın güftesi Hz. Mevlana’nındır: “Ya Habibu’llah Resûl-î Hâlik-ıy yek-tâ tü-yî” (Ey Tanrı’nın Sevgilisi, Tek olan Allah’ın peygamberi sensin!). Bu muhteşem eserin bütün Mevlevi ayinlerinden önce okunması adettir.
XVII -XVIII. yüzyılların şüphesiz en büyük bestecisi olan Itrî’nin dindışı eserlerinin başında güftesi Şırazlı Hafız’ın olan Neva makamındaki şu “Kâr” ı gelir: “Gül-bün-i ıyş midemed, sâkı-gül-izâr kû?» (eğlence bahçesi yetişip yeşermekte, gül yanaklı sâkı nerede?)
Yahya Kemal, 1940’ta yazdığı «Itrî» adlı şiiriyle büyük besteciyi kudretle canlandırmıştır.
Buhurizade Mustafa Itri
Yahya Kemal’in “ITRİ”sinden ilk 3 Bent aşağıda yer almaktadır:
Büyük Itrî’ye eskiler derler
Bizim öz mûsikimizin pîri;
O kadar halkı sevk edip yer yer,
O şafak vaktinin cihangiri,
Nece bayramların sabâh erken,
Göğü, top sesleriyle gürlerken,
Söylemiş saltanatlı Tekbîr’i.
Tâ Budin’den, Irak’a, Mısr’a kadar,
Fethedilmiş uzak diyarlardan,
Vatan üstünde hür esen rüzgâr,
Ses götürmüş bütün baharlardan.
O dehâ öyle toplamış ki bizi,
Yediyüz yıl süren hikâyemizi
Dinlemiş ihtiyar çınarlardan.
Musikîsinde bir taraftan din,
Bir taraftan bütün hayat akmış;
Her taraftan, Boğaz, o şehr-âyîn,
Mavi Tunca’yla gür Fırat akmış.
Nece seslerle, gök ve yerlerimiz,
Hüznümüz, şevkimiz, zaferlerimiz,
Bize benzer o kâinat akmış.
Kaynak – 2
Buhurizade Mustafa Itri; Osmanlı bestecisidir (İstanbul 1640 ?-ay.y. 1712). Yaşamı konusunda yeterli bilgi yoktur. Gerçek adının Mustafa olduğu; Itri-takma adını şiirlerinde kullandığı bilinir. Döneminin en eksiksiz öğrenimini gördüğü, Arapça ve Farsça bildiği; hattatlık ve edebiyat öğrendiği, müzik bilgilerini Hafız Posta başta olmak üzere Koca Osman ve Derviş Ömer’ den aldığı, güzel şiirler yazdığı bilinirse de çağdaşı Salim’in varlığından söz ettiği Divan-ı Itri günümüze ulaşmamıştır. Kırım Ham I. Selim Giray’ın ve IV. Sultan Mehmet’in koruyuculuğunda rahat yaşadığı bilinir. Padişah fasıllarda bulunan, Enderun’da öğretmenlik yapan Itri, 50 yaşlarında isteğiyle saraydan ayrıldı ve döneminin çok kazançlı bir işi olan “Esirciler Kethüdalığı”na getirildi, görevini ölümüne kadar yürüttü.
Buhurizade Mustafa Itri
İyi ney çalan, talik yazıda önemli bir hattat sayılan Itri’nin 1.000’den fazla eser bestelediği, güftelerini genellikle Fuzuli, Nefi, Şehri, Nabi ve arkadaşı Nazım’ın şiirlerinden seçtiği söylenir. Bestelerinin çok azının güftesi kendinindir. Nât, tevşih, ilahi, ayin, kâr, marabba, semai ve peşrev gibi dinsel ve dindışı müziğimizin her biçiminde besteleri olan Itri’nin ancak 20 kadar eseri ele geçmiştir. Bütün İslâm dünyasında bilinen Irak makamındaki Tekbir, Segâh Salt-ı Ümmiye, Dilkeş-Haveran Gece Salası “cami müziği” diye adlandırılan türün en önemli eserleridir. Tasavvuf müziğinde de güftesi Mevlana’nın olan Rast Naat, Rast Tevşih, Nühüft Tevşih, Nühüft Durak, Mâye Cuma Salatı ve Segâh Mevlevi Ayin’in günümüze ulaşan büyük besteleridir. Dindışı eserlerinden Nevâ makamındaki Kâr, sanatçının en ünlü, en güzel, en uzun ve en yetkin eseri olarak bilinir: Gülbün-i iyş midemed, sâkı-ı gül’izâr kû? Şu eserler de Itri’ nindir: Tuti-i mû’cize-gûyem ne desem lâf değil (segâh yürük semai), Her gördüğü periye gönül mübtela olur (buselik hafif beste), Gel ey nesim-i saba, hatt-ı yardan ne haber? (ısfahan zencir beste), Cam la’indir senin, ayine ruy-i enverin (hisar beste), Dil-i pür-ıztırabım mevce-i seylabdır sensiz (hisar aksak semai) vb.
