Büyük (Asya) Hun Devletinin Özellikleri, Hükümdarları ve Dönemleri

Büyük Hun Devleti ya da Asya Hun Devletinin özelliklerinin maddeler halinde sıralanması, Asya Hun Devletinin hükümdarları ve dönemleri hakkında bilgi.

Büyük Hun İmparatorluğu Haritası

Büyük (Asya) Hun Devleti Özellikleri Maddeler Halinde

Orta Asya’da bilinen ilk teşkilatlı devlet olan Hunlar, Göktürk ve Uygurların atalarıdır.
Hunlar tarihte ilk kez bütün Türkleri bir bayrak altında toplamışlardır.
M.Ö. 3 Yüzyıldan itibaren bir Hun Devleti’nin varlığı kesinlik kazanmıştır.
Hunlar’ın bilinen ilk büyük hükümdarı T’u man (Tuman = Teoman)dır. Tuman ve oğlu Mao-dun (Madun = Mete) zamanında Hunlar çok güçlendiler ve geniş bir alana yayıldılar.
Hunlar’ın atlı okçuları, Çinlilerin hantal savaş arabaları karşısında üstünlük sağlıyordu. Bu yüzen, Mete, Çinlileri vergiye bağladı.
Mao-dun’dan sonra yerine geçen oğlu Ki-ok, zamanında Çin’le olan ilişkiler gelişti. Ki-ok’un bir Çin prensesi ile evlenmesinden sonra Çinlilerin ülke içinde etkileri arttı. Bu da birçok olumsuzluklara yol açtı.
Çinlilerle, Orta Asya Türk toplulukları arasındaki en önemli sorun ipek Yolu olmuştur. Hunlular İpek Yolu’nu denetimlerine geçirdiler. Sağladıkları güven ortamı ve otorite ile kervanların gidiş-gelişi düzene girdi. Ticari canlılık sağlandı.
Hunların eski güçlerini kaybetmeleri ile ipek Yolu, Çinlilerin egemenliğine geçmiştir.
M.Ö. I. Yüzyıl ortalarında Hun Devleti ikiye ayrıldı. 1-).Güney Hun Devleti kısa bir süre sonra Çinlilerin egemenliğine geçti. 2-)Bir süre sonra Kuzey Hun Devletini oluşturan boylar da dağıldı. Bu boyların bir bölümü Çin’in egemenliğine geçerken bir bölümü, Hazar’ın kuzeyinden batıya göç etti.
Selenga Vadisi’ndeki yabgu mezarlarında yapılan kazılarda bulunan Çin, İran ve Yunan kumaşları, Asya Hunlarının dünyanın uzak ülkeleriyle ticari ilişkiler içinde olduklarını göstermektedir.
Hun devletinin yıkılmasından sonra Çin baskısından kurtulmak için bazı Hun boyları, Itil’in (Volga) batısına geçerek Karadeniz’in kuzeyine göç ettiler. Bu göçler M.S. 4. Yüzyılda büyük bir yoğunluk kazandı.
Balamir komutasındaki Hunlar bu göç esnasında önlerine çıkan Doğu Cermen kavimlerinin bir bölümünü (Ostrogotlar, Vizigotlar, Gepitler ve Vandallar) yönetimleri altına aldılar. Bir bölümünü de Avrupa’nın batısına ve güneyine doğru yer değiştirmek zorunda bıraktılar.
Böylece M.S. 375’lerde başlayan ve 500’lere kadar devam eden “Kavimler Göçü” başladı. Kavimler Göçü, Avrupa’nın sosyal ve siyasal dengesini önemli ölçüde değiştirdi.

ASYA HUN (BÜYÜK HUN) DEVLETİ

Tarihte bilinen İlk Türk devletidir, ilkçağda kurulan tek Türk Devletidir.
ÖTÜKEN merkez olmak üzere, Orhun ve Selenga ırmaklarının dolaylarında kurulmuştur.
Hunların bilinen ilk hükümdarı TEOMAN’dır. (M.Ö. 220-209)
Çinliler kuzeyden gelen Hun saldırılarına karşı Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir. (M.Ö. 214) (Yüksekliği 15 m, genişliği 9 m, uzunluğu 1845 km. dir.)
Üvey anası, Mete’nin yerine kendi oğlunun tahta geçmesini istemesi üzerine Mete, babası Teoman ile taht mücadelesine girmiş, Teoman bu mücadelede ölmüş ve yerine Mete geçmiştir. (M.Ö.209)

METE HAN (OĞUZHAN) DÖNEMİ (M.Ö. 209-174)

mete han

Asya Hun Devletinin en güçlü ve parlak dönemi Mete zamanında yaşanmıştır.
Mete, ilk olarak Hun Devletinden toprak talebinde bulunan Moğol Tunghuları mağlup ederek topraklarını zapt etti.
Mete, ulusçu bir politika izleyerek vatan ve millet sevgisini ortaya koymuştur.
Mete, Orta Asya’da yaşayan bütün Türk boylarını ilk defa Hun egemenliği altına alarak Türkleri bir bayrak altında toplamıştır.
Türk tarihinde ilk düzenli orduyu kurmuş ve “ONLU SİSTEM”E göre düzenlenmiştir. Bu ordunun kurulması, Hunların genişlemesini kolaylaştırmıştır.
Mete, Çin üzerine sefer düzenleyerek, Çinlileri mağlup etmiş, vergiye bağlamıştır. Hunlar ve Çinliler arasında yapılan ilk antlaşmadır. (M.Ö.197) Bu antlaşma, ticaretin gelişmesini sağlamıştır.
UYARI: Mete, Çin’e yerleşme politikası takip etmemiştir. Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde eriyeceğinden endişe ederek bu devleti vergiye bağlamakla yetinmiştir. Mete’nin bu davranışı, Türklerin ulusal kimliklerini korumaya çalıştığının göstergesidir. (ÇİN POLİTİKASI)
İpek Yolu ele geçirilerek bölgenin ticari faaliyetleri denetim altında tutulmuştur. Devletin ekonomisi zenginleşmiştir.
Mete’nin devlet yönetimi ve askeri teşkilat alanındaki düzenlemeleri daha sonraki Türk devletlerine örnek olmuştur.
Mete, zamanında Hun Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
M.Ö. 174’te, Mete ölünce, yerine oğlu Kİ-OK geçmiştir. UYARI: Mete Han bir devletin güçlü olabilmesinin üç temel koşulunu keşfetmiştir. SİYASİ, EKONOMİK VE ASKERİ güçlülük.

Kİ-OK DÖNEMİ M.Ö. (174-160)

Ki-ok, Çin ile ekonomik (ticari) ve siyasi ilişkilerini dostça sürdürmek amacıyla bir Çin Prensesi ile evlenmiştir. Çin prenseslerinin himayesinden yararlanarak, Hun ülkesine gelen Çinliler, propaganda yaparak, halkı, idareye karşı kışkırtmış, Türk boylarını birbirlerine düşürmüşlerdir.
UYARI: Bu Çin siyaseti Çinliler tarafından asırlarca uygulanmış. Bu durum Türk devletini yıkılmaya götürmüştür.
Orta Asya’ daki Türk devletleriyle Çin arasında en büyük sorun, ipek Yolu’na egemen olma mücadelesi olmuştur.
Çin, askeri alanda Türkleri örnek alarak Hun askeri teşkilatını uygulamıştır.

KÜNÇİN DÖNEMİ (M.Ö. 160-126)

İlk defa Künçin zamanında Çinliler, Hun akınlarını durdurmayı başarmışlardır.
Hunların, ipek Yolu’nu Çinlilere kaptırmaları, ekonomik bakımdan zayıflamalarına yol açtı.
Hunlar, önce Doğu ve Batı, sonra da Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrıldı. (M.S. 48)
Güney Hunları, M.S. 216 ‘ da, Çin hâkimiyeti altına girmiştir. Sienpilerin saldırıları ve Çin baskısı sonucunda Kuzey
Hunları zayıflamıştır. Başka bir milletin egemenliği altına girmek istemeyen Kuzey hunları, Batıya Göç etmişler ve Kavimler Göçüne neden olmuşlardır.
UYARI: Tarihte iki Türk Devleti birbiriyle savaşmışsa, bunun, iki önemli açıklaması (sebebi) vardır.
Türk cihan hâkimiyeti anlayışına göre siyasi güç ve üstünlüğü ele geçirmek.
Türk siyasi birliğini sağlamak