Büyük Okyanus nerededir? Büyük Okyanusun özellikleri, jeolojik özellikleri, akıntılar, derinliği, konumu hakkında bilgi.
Büyük Okyanus; dünyanın en büyük okyanusu; Pasifik de denir. Yüzölçümü 166.000.000 km2, bağlı denizlerle birlikte 180.000.000 km2, su hacmi 708.000.000 km3. Kuzey-Güney Amerika, Asya, Avustralya kıtalarıyla çevrelenen Büyük Okyanus, güneyde Antartika’ya kadar uzanır. Dünya yüzölçümünün 1/3’ünü oluşturan alanı, dünyadaki toplam karaların alanından biraz büyüktür Kuzey Buz Denizi’ne Bering Boğazı; Atlas Okyanusu’na Avustralya ile Antarktika arasındaki oldukça geniş bir açıklıkla ve Antil Adaları’nın arasındaki çok sayıdaki boğazlarla bağlıdır.
Büyük Okyanus’un en güney bölümleri dışında, her yanında, kıtalar yavaş yavaş içeriye doğru hareket eder ve okyanus alanını küçültür. Bu hareket, derin okyanus çukurluklarından oluşan bir sınır yaratır ve bu çukurlar boyunca okyanus tabanını oluşturan kabuk daha üstteki kıta sahanlıklarıyla aşağıya bastırılır. Bu gibi derin okyanus çukurlukları sürekli bir çizgi olarak Yeni Zelanda’dan Alaska’ya ve Kaliforniya Körfezi’nden hemen hemen Horn Burnu’na kadar okyanusun iki yanında yer alır. Kanada ve ABD’nin batı kıyısı açıklarında oluşan ilk oluk, Kuzey Amerika Kıtası tarafından örtülmüştür.
Bu gibi derin okyanus oluklarının kara parçalarına yakın olduğu yerlerde, bitişikteki kıtanın okyanusla birleşen kenarı üzerinde bir dizi kırılma dağları (örneğin, Kuzey Amerika’nın Kıyı Dağları ve Güney Amerika’daki And Dağları); okyanus çukurluğunun kıyıdan uzak olduğu yerlerde ise bir dizi ada olmuştur (örneğin, Japonya ve Filipinler). Bu gibi özellikleri doğuran kara hareketleri ve dağ oluşum süreçleri, Büyük Okyanus’ ta “Ateş Halkası” denilen bir deprem kuşağının doğmasına yol açmıştır. Bu kuşakta deprem bölgeleri ve yanardağlar yer alır.
Pasifik (Büyük) Okyanus
JEOLOJİ:
Büyük Okyanus’taki zincirleri (deniz altındaki dar bir dağ kuşağı), Kaliforniya’dan güneye ve oradan da Avustralya’nın güneyine, Hint Okyanusu’na uzanır. Bu dağ sırası boyunca yerküre içindeki madde (mağma), yerkabuğunun bir bölümünü oluşturmak üzere sürekli yukarı püskürmüş, yeni oluşmuş yerkabuğu, daha sonra mağmanın yüzeye çıkması sonucu, dağ sıralarından dışarı doğru itilerek okyanus tabanını oluşturmuştur. Doğuda, Büyük Okyanus Doğu Sırtı ve güneyde Büyük Okyanus Antarktika Sırtı adı verilen bu dağ sırası, çok sayıda kırıkla (fay) kesintiye uğramıştır.
Dağ sırasının tepesinde ölçülen su derinliği 2.000-3.000 m arasındayken, Okyanus tabanında ölçülen ortalama derinlik 4.000-5.000 m arasındadır. En büyük derinlik ise dünya okyanuslarının en derin noktası olan Mariana Çukuru’nda 11.034 m’ye ulaşır. Okyanus derinliklerindeki bu farklılığın nedeni, büyük ölçüde kabuğun oluşup dışa doğru hareket etme hızı ve yavaş yavaş yaklaşan kıtaların kabuk üzerinde yaptığı basınç gücüdür.
Dağ Sıraları ve Çukurlar
Okyanus dağ sırasının her iki yanında, yerkürenin içinden çıkan yeni madde bu dağ sırasından yılda yaklaşık 15 cm kadar uzaklaşır; bu hız, Atlas Okyanusu’nda aynı nitelikli hareketin 5 katından fazladır. Öte yandan, okyanus tabanını oluşturan maddeler okyanus çukurluklarında yılda yaklaşık 10 cm’lik bir hızla yutulur.
Söz konusu dağ sırasının batısına doğru, Büyük Okyanus, küçük adalarla doludur. Bu adaların çoğu volkan ile kökenli olmakla beraber oluşumları okyanus kenarlarında bulunan yay biçimindeki ada kümelerininkinden farklıdır. Bu serpilmiş adalar, okyanus kabuğunun derinliklerinde volkan etkinliğinde bir sıcak noktanın ortaya çıkmasıyla oluşmuştur. Hawaii ada zinciri bunun açık bir örneğidir.
Amur, Sarı irmik ve Yang Çe, Mekong Büyük Okyanus’a dökülen en büyük ırmaklardır. Kuzey ve Güney Amerika’da kıyı boyunca uzanan dağ zincirlerinin yarattığı engel nedeniyle Büyük Okyanus’un doğu bölümlerine Yukon, Columbia ve Colorado gibi yalnız birkaç büyük ırmak dökülür. Çevre denizler Büyük Okyanus’un batı bölümünde yer alır.
AKINTILAR:
Büyük Okyanus’taki su dolaşımı, temelde Kuzey Pasifik Döngüsü ile Güney Pasifik Döngüsü’nden oluşur. Ekvatora yakın enlemlerde, Büyük Okyanus kuzey Ekvatoral Akıntısı ve Büyük Okyanus Güney Ekvatoral Akıntısı, doğuya doğru akmakta olan Büyük Okyanus Ekvatoral Ters Akıntısı ile birbirlerinden ayrılmış olarak batıya doğru akarlar. Bu akıntılar dışında, yüzeyaltı akıntıları da vardır.
Ekvatorun kuzeyinden batıya doğru akan su, Filipinler ve Japonya’nın oluşturduğu ada yaylarını geçtikten sonra kuzeye yönelen ılık Kuro Akıntısı adını alır, daha sonra bu akıntı batıya ve sonunda da Kuzey Amerika kıyısı boyunca soğuk Kaliforniya Akıntısı olarak güneye akar. Kuzeye ve daha sonra batıya kıvrılan bir burgaç (girdap), Alaska ve Aleut Adaları boyunca, Aleut Akıntısı’nı oluşturur. Benzer bir dönüş, ekvatorun güneyinde batıya doğru akmakta olan ekvatoral akıntıyı, güneye doğru Doğu Avustralya Akıntısı, batıya doğru Büyük Okyanus Güney Akıntısı ve kuzeye doğru da soğuk Peru (Humboldt) akıntısı adıyla taşır.
Sıcak sular (28°C-29°C), tüm yıl boyunca Büyük Okyanus’un tropikal bölgelerinin büyük bölümünde su yüzeyine yakın bulunur. 0°C altındaki yüzey suyu, her mevsimde Antarktika çevresinde ve kışın Ohotsk ve Bering denizlerinde görülür. Tropikal bölgeler dışında, ABD kıyıları yakınlarında yüzey suyun sıcaklığı enlemlere ya da mevsime bağlı olarak büyük değişiklik göstermez. Yaz ve kış sıcaklıkları arasındaki fark 12°C’dir. Buna karşın, Japonya sularındaki yaz ve kış ısı farkı 2°C,-3°C’dir. Okyanusun 3.000-3.500 m’den derin her yerinde ısı 2°C’nin altındadır.
