Büyük Selçuklu devletinin yıkılma nedenlerinin maddeler halinde verildiği ve yıkılma döneminde yaşanılanları kısaca anlatan sayfamız.
Malazgirt Zaferi sonrası dönemde yaşanan bir Karahanlı isyanını bastırmak için uğraşırken öldürülen Alp Arslan’ın yerine oğlu Melikşah geçti. (1072)
Büyük Selçuklular, en geniş sınırlarına, kültür ve uygarlıkta en parlak dönemlerine Melikşah zamanında ulaştılar. Başkent İsfahan idi.
- Doğuda Türkistan, kuzeyde Kafkasya, batıda Ege denizi güneyde Yemene kadar, imparatorluğun sınırları genişledi.
- Vezir Nizam ul Mülk Bağdat‘taki Nizamiye medresesini geliştirdi.
- Melikşah “Takvim-i Celahi” adını verdikleri bir takvim düzenletti.
NOT: İlk Selçuklu medresesi Tuğrul bey zamanında Nişabur şehrinde kurulmuştur.
Şii Fatimilerin kışkırtmaları ile Batınilik denilen yen ibir mezhep yayıldı, Hasan Sabbah Hazar denizi güneyindeki Alamut kalesinde İsmailiye devletini kurdu. Bu mezhep suikastlere başladı. Nizam’ül Mülk öldürüldü, çok geçmeden Melikşah’da ölünce Selçuklular birliğini koruyamadı, oğullan arasında taht kavgaları başladı.
- ► Bütün Selçuklu hükümdarları gibi Melikşah’da Mısır ve Kuzey Afrikayı fethetmek istiyordu.
Taht kavgalarından Sultan Sencer üstün çıktı. Selçukluların en son parlak dönemleri bu dönem olmuştur. Selçukluları iki büyük tehlike tehdit ediyordu biri Anadolu ve Suriye’ye saldırmakta olan Haçlılar diğeri doğudan gelen Karahıtaylardı. 1141 yılında Karahıtaylarla yapılan Katvan savaşını kaybeden Selçuklu imparatorluğu gücünü önemli ölçüde kaybetti bir süre sonra Oğuz boyları isyanlar çıkarttılar bu isyanları da bastıramaymca birlikleri dağıldı.
Yıkılma Nedenleri:
- Devletin hanedan üyelerinin ortak malı sayılması
- Devletin önemli mevkilerine İran kültürüne sahip kimselerin yerleştirilmesi, bunların Türkmenleri dışlaması böylece küstürülmesi
- Batinilerin yıkıcı çalışmaları
- Abbasilerin özellikle Melikşah sonrası hanedan üyelerini siyasi güç elde edebilmek amacıyla kışkırtmaları
- Atabeylerin yetkilerini kötüye kullanıp bağımsızlık için ayaklanmaları
- Haçlı seferlerinin yol açtığı dağınıklığın önlenemeyişi
- Karahıtaylara, Katvan savaşında yenilmeleri
İmparatorluk topraklar üzerinde çeşitli Devlet ve Atabeylikler kuruldu.
Kurulan Devletler;
Irak ve Horasan Selçukluları, Kirman Selçukluları, Suriye Selçukluları ve Anadolu Selçuklularıdır. İlk üçü aynı yüzyıl içinde varlıklarını yitirdiler. Anadolu Selçukluları ise XIV. yüzyıl başlarına kadar varlığını sürdürdü.
Kurulan Atabeylikler;
Salguroğulları, Şiraz bölgesinde İldenizoğulları, Tebriz bölgesinde, Zenginoğulları Musul yöresinde, Börüoğulları Şam yöresinde, Beğ-Tekinoğulları Erbil yöresinde ayrıca Türkiye Tarihi bölümünde anlatılacak beylikler kurulmuştur.
- ► Hanedan üyeleri özellikle prensler bir eyalete vali olarak gönderildiklerinde yanlarına onları yetiştirmek için Atabey denilen bilgili, tercübeli, güvenilir devlet adamları görevlendirilirdi. Benzeri, Osmanlılarda Lala olarak devam etmiştir.
- ► İslamiyetin yayıldığı yıllarda ortaya çıkan ikta sistemini Selçuklular geliştirerek uyguladılar. Buna göre ülke toprakları vergi gelirlerine göre belirli bölümlere ayrılmıştı, bu bölümlerin her birine ikta deniliyordu. Köylüler vergilerini sipahiye veriyorlardı. Sipahiler hem vergileri topluyorlar hem de asayişi sağlıyorlardı, bu sistem Osmanlılara tımar sistemi olarak geçmiştir.
- ► X. yüzyıldan itibaren Müslüman-Türk dünyasında ilmi araştırmalar geliştiği gibi ilim adamları da yetişmiştir. Bunlardan en önemlileri Farabi, Biruni, İbn-Sina Harizmi, Gazali, Zamahşeri, Ömer Hayyam sayılabilir.
