Büyük Ünlü Uyumu Nedir? Özellikleri, Tablosu ve Örnekleri

Büyük ünlü uyumu nedir? Büyük ünlü uyumu (kalınlık-incelik uyumu) nedir, özellikleri, tablosu, örnekleri, hakkında bilgi.

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (KALINLIK-İNCELİK UYUMU)

Bu uyum, ünlülerin kalınlık-incelik özelliğine dayandığı için bu isimle adlandırılmaktadır. Kalınlık-İncelik uyumuna, Türkçe’de eskiden beri yaygın olarak uyulduğu için Büyük Ünlü Uyumu ismi de verilmektedir.

Türkçe bir sözcükte ilk hecedeki ünlü kalınsa ondan sonra gelen hecelerin de ünlüsü kaim; ilk hecedeki ünlü inceyse sonra gelen hecelerdeki ünlüler de ince olur.

Bu kurala ekler de uyar. Bu kuralla ilgili örneklere ve diğer kurallara geçmeden önce ünlüleri bir tablo halinde gösterelim.

ÖRNEKLER:

• Kalın ünlüler — Taştın, Okudum
• İnce ünlüler — Göreceksin, Gelecekler

UYUMA AYKIRI DURUMLAR

1-Türkçe olan bazı sözcüklerin kalınlık-incelik uyumuna uymadığını görüyoruz. Eskiden bu sözcüklerde de uyum olduğu halde sonradan İstanbul ağzının özelliğinden dolayı aykırı hale geldiği bilinmektedir. Uyuma aykırı olan bu sözcüklerin eski ve yeni şekilleri şöyledir:

ana —»anne
alma —»elma
kardaş —»kardeş
kanı —»hani
inanmak —»inanmak

2-Ekler genelde uyuma uyduğu halde;

geli-yor
akşam-leyin
çalışır-ken
akşam-ki
yeşili-mtırak
meslek-taş gibi sözcüklere getirilen eklerin uyumu bozduğunu görüyorsunuz.

UYARILAR

1-Türkçe’de uyuma aykırı sözcüklerin dışında, kalınlık-incelik uyumuna uymayan sözcükler Türkçe değildir. Örnek : daima, televizyon, kitap…

2-Türkçeye geçmiş yabancı kökenli sözcüklerde uyum aranmaz. Ancak Türkçe’de ses uyumu kuvvetli olduğu için bazı yabancı süzcüklerin de boyun eğdiğini görüyoruz.

nemaz —->> namaz
müdir —->> müdür
heman —->> hemen gibi

3-Bazan tesadüfen de yabancı sözcükler uyuma uymuş olabilir.

hekim
kelime
isim

4-Kalınlık-incelik uyumuna aykırı Türkçe ve yabancı sözcüklere getirilen ekler sözcüğün son hecesine göre uyumu sağlar.

kalem-lik
dünya-dan
kardeş-ler
hangi-leri gibi.

5-Birleşik sözcüklerde kalınlık-incelik uyumu aranmaz. Birleşiği oluşturan sözcüklerin herbirisinde ayrı ayrı aranır.

hanımeli
arayabilmek
Sarıkaya
gecekondu.

Büyük Ünlü Uyumuna Uyan Cümleler

• Sizi yarın okulda bulurum.
• Bu şarkıyı ben de söylemek isterim.
• Yeni bir şirkete ortak olacakmış.
• Yüzünde buruk bir gülümseme vardı.
• Yapılan seminerde gençlerin sorunları tartışıldı.
• Gizemli şeylerin peşinden koşmak ona zevk verir.
• Bütün sıkıntılarını oda arkadaşı ile paylaşırdı.
• Ne mutlu Türküm diyene
• Çevreyi gördüğün gibi resmine aktarmalısın.
• Yarın tez gelecek, bilinçli olmalı.
• Bu bağları, tarlaları güzel yapan ellerimiz değil mi?
• Sedef, arkadaşının hatasını örtmek için öğretmenine yalan söyledi.
• Bu kadar sıkılırsan korkarım hasta olursun.
• İzmir’e iş aramaya gelmişti ama bulamadı.
• Sınavlara çalışmak için bir türlü zaman bulamıyorum.
• Ufak yaramaz her yeri dağıtmış.
• Bu akşam en sevdiğim dizi var.
• Sabah çocukları için kahvaltı hazırlar, önce karınlarını doyururdu.
• Çocukla en çok babası ilgilendiği için babasına çok düşkündü.
• Hafta sonu arkadaşlarla buluşmayı planlıyoruz.