Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri Nelerdir? Buzul aşınım ve birikim şekilleri, özellikleri hakkında bilgi.
BUZULLAR VE OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Kutup bölgelerinde ve dağların yüksek kesimlerinde sıcaklık düşük olduğundan yağan karlar erimeden kalırlar. Bu karlara kalıcı (toktağan) kar denir. Karlar erimeden üst üste birikerek basınç yapar. Donma ve çözülmenin de etkisiyle sıkışarak buzul oluşur. Mavimsi beyaz renkte görünürler. Üstte kalan kısımlarına beslenme, (Neve) aşağıdaki bölümüne ise erime bölgesi denir. Belirli bir kalınlığa ulaşan buzullar basıncın etkisiyle yavaş yavaş aşağı doğru hareket ederler. Dördüncü jeolojik zamanın ilk döneminde dört buzul dönemi meydana gelmiştir. Bu günkünden 4-5 misli daha fazla olan buzullar yeryüzünün büyük bir bölümünü kaplamışlardır. Günümüzde kutup bölgesi ve çevresinde buzullar geniş bir alanı kaplar (Antartika Kıtası 13 milyon, Grönland Adası 2 milyon km2), Kutuplardan ekvatora doğru gidildikçe buzulların bulunduğu yükselti artar. Buzullar kutuplarda 500 metreden, ekvatorda 6000 metreden başlar. Türkiye’de 3900 metreden yüksek olan yerlerde buzullar yeralmaktadır. (Buzuldağı, Sat, Erciyes, Ağrı, Süphan, Kaçkar ve Aladağlar).
Buzullar bulundukları yerlere göre isimlendirilirler. Dağların tepesine yakın yamaçlarda küçük çanaklar içerisindeki buzullara sirk buzulu, vadileri dolduran buzullara vadi buzulu denir. Geniş alanları kaplayan buzullara ise örtü buzulu denir.
Kıta buzulundan koparak ayrılan büyük buzul kütleleri denizde hareket ederek ekvatora doğru ilerler. Büyük bölümü su içerisinde olan bu buzul parçalarına buzdağı (Aysberg) denir. Gemiler için tehlikelidir.
BUZUL AŞINIM VE BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Buzullar hareket halinde iken içerisine yerleştikleri yatakları, geçtikleri yerleri törpüler, oyar ve cilalar. Yatakları akarsulardan farklı olarak inişli çıkışlıdır. Buzulların hareketi sonucu oluşan vadiler “U” harfi şeklindedir. Buzul vadisi adı verilir. Boyları kısadır. Buzullar bulundukları alanlarda tabakaları ağırlıklarıyla çökertirler, dirençli kayaları törpüler, çizer ve cilalar. Küçük tümsek ve çukurlardan meydana gelen bu şekillere hörgüçkaya adı verilir.
Buzullar yumuşak yapılı tabakaları aşındırarak oyarlar. Aşındırdıkları maddeleri ön kısımda yığarlar Bu maddelere buzultaş (moren) denir. Çanakların içerisinde su birikerek buzul gölü (sirk) oluşur.
Türkiye’de yüksekliği 3100-3200 metreden yukarılarda buzul aşınım ve birikim şekilleri bulunur.
