Canlıların Ortak Özellikleri Nelerdir? Canlılık Belirtileri ve Açıklamaları

0
Advertisement

Canlıların ortak özellikleri, canlılık belirtileri nelerdir? Üreme, beslenme, metabolizma gibi özelliklerin açıklaması, hakkında bilgi.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Canlılar, çok sayıda belirgin özelliklere sahiptir. Bu nedenle canlılığı, canlıların neler yaptığına bakarak tanımlayabiliriz. Dolayısıyla bizler, bir köpeğin; bir sineğin ve bir ağacın canlı olduğunu, bir kayanın ise cansız olduğunun farkına varırız. Burada canlılarda görülen belirgin özellikler dikkate alınarak bu sonuca varılır.

A. Kimyasal Yapı ve Organizasyon

Bütün canlıların yapıları, benzer kimyasal maddelerden oluşur. Bu kimyasal maddelere örnek olarak; nükleik asitleri (DNA, RNA), bazı mineralleri (Ca, Mg, P, Fe, N…), suyu, karbonhidratları, proteinleri ve yağları verebiliriz.

Canlının yapısına giren bu kimyasal maddelerin; enerji kaynağı, yapıcı – onarıcı, düzenleyici gibi değişik fonksiyonları vardır.

Canlıyı oluşturan vücut kısımlarının her biri, kendi görevini yaparak canlılığın devamını sağlar. Bu çeşit bir organizasyonla canlıda, enerji ve madde ekonomik olarak kullanılmış olur.

Advertisement

Tek hücrelilerde organizasyon, hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri yapmasıyla sağlanır. Çok hücreli organizmalarda ise, organizasyonun en küçük yapısal birimi hücredir. Hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemler de organizmayı oluşturur.

B. Enerji Üretme ve Kullanma

Canlının büyümesi, iş yapabilmesi, üremesi ve bütün hayatsal fonksiyonların gerçekleştirilmesi için enerjiye ihtiyacı vardır. Yani enerji üretme, canlının hayat belirtisidir. Canlıların kullandığı enerjinin temelini güneş enerjisi oluşturur.

Güneş enerjisinin canlılar tarafından kullanılabilmesi için fotosentezle, bitkiler tarafından moleküllerin bağlarında kimyasal enerjiye dönüştürülmesi gerekir.

Fotosentezle enerji dönüşümü yeşil bitkiler ve klorofilli bakteriler gibi üretici canlılar tarafından gerçekleştirilebilir.

Organik besinlerin yapısındaki enerjinin kullanılması ise hücre solunumu ile mümkün olur. Hücre solunumu ile organik besinlerin yapısındaki bağlar yıkılır ve enerji üretilmesi (ATP enerjisi) sağlanır. Hücre solunumu bütün canlılarda ortak olarak gerçekleşen metabolik olaylardan biridir.

C. Büyüme ve Gelişme

Canlının yapısını oluşturan hücrelerin hacimce ve sayıca artmasıyla büyüme sağlanır. Büyüme olayı, beslenme ve solunumla gerçekleşir. Dışarıdan alınan besinlerin hücrede kullanılması ve enerji oluşturulmasını içeren reaksiyonlar metabolizma olarak adlandırılır.

Advertisement

Anabolizma, hücredeki yapım (sentez) reaksiyonlarıdır. Canlının dışarıdan aldığı besinler; hücre zarına, çeperine ve değişik yapılarına katılarak büyüme sağlanır.

Katabolizma reaksiyonları ile hücreye alınan besinler parçalanarak, hücrenin enerji ve diğer hayatsal fonksiyonlarında kullanılacak maddeler oluşur. İki olay, canlının hayatı boyunca farklı hızlarda meydana gelir.

canlilarda-hareket

D. Hareket

Canlılar yaşama alanlarına ve genetik yapılarına göre çeşitli hareket yeteneklerine sahiptir. Bu hareketler; hücre, organ, sistem ve organizma seviyesinde görülebilir.

Bunlara örnek olarak hücrede sitoplazma hareketlerini, hayvanlarda kas hareketlerini ve bitkilerde ışığa karşı yönelim hareketlerini verebiliriz.

Bir hücreli canlılar ise bulundukları ortamla birlikte hareket edebilecekleri gibi, sil ve kamçı gibi yapılarını kullanarak kendileri de yer değiştirerek, aktif hareketler yapabilir.

E. Uyarılma ve Tepki Verme

Canlılar, iç ve dış ortamdan gelen fiziksel ve kimyasal uyarılara karşı tepki gösterir. Bu duyarlılıkları sayesinde, çevrelerinde meydana gelen etkilere karşı kendilerini koruyabilirler. Örnek olarak pencere kenarına konan bitkinin ışığa doğru yönelmesi, göz bebeğinin az veya çok ışıkta genişlemesi veya daralması, basınç ve sıcaklığın deriyle, kimyasal maddelerin burun ve dil ile algılanmasını verebiliriz.

Hayvanların duyarlılığı; sinir sistemi, endokrin sistem ve duyu organlarıyla sağlanır.

F. Üreme

Her canlının, belli bir dönemden sonra, neslini devam ettirebilmek için kendine benzer bireyler meydana getirmesine üreme denir. Canlılar aleminde üreme, eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Eşeysiz üremede tek bir canlı çoğalmayı sağlar ve kendisiyle aynı kalıtsal özelliklere sahip olan yavru bireyler meydana getirir.

Örneğin bakterilerin bölünerek üremesi, canlılar dünyasında görülen eşeysiz üreme yöntemlerinin en basit olanıdır.

İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler gibi çok sayıda canlı türünde ise eşeyli üreme görülür. Eşeyli üreme sayesinde genetik olarak ata bireylerden farklı olan yavrular oluşturulur. Bu sayede, bir grup içindeki canlılarda çeşitlilik sağlanmış olur.

Advertisement

canlilarda-beslenme

G. Beslenme

Vücudun yapım ve onarımı, büyüme ve enerji üretme amaçları için, gerekli olan besinlerin temin edilmesine beslenme denir. Canlılar beslenme yönüyle üretici canlılar (ototroflar) ve tüketici canlılar (heterotrof) olarak iki grupta toplanır.

Yeşil bitkiler, bazı protistler ve klorofili! bakteriler gibi canlılar güneş ışığını kullanarak, fotosentezle kendilerine gerekli olan besinleri üretir.

Mantarlar, hayvanlar ve insanlar gibi canlılar ise dış ortamdan hazır organik besin alarak beslenir. Yani tüketici canlılardır.

Bu nedenle besinlerini karşılama yönüyle ototrof olan canlılara bağımlıdırlar.

H. Hücresel Yapıda Olma

Bütün canlılar bir veya daha fazla hücreden yapılmıştır. Bazı canlılar sadece bir hücreden meydana gelir (örneğin bakteriler). Bu canlılara bir hücreli canlılar denir.

İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler gibi gelişmiş yapılı canlılar ise çok sayıda hücrenin bir arada bulunmasıyla oluşur. Bu tür canlılara ise çok hücreli canlılar denir.

I. Boşaltım Yapma

Canlı hücrelerde metabolizma sonucu oluşan ürünlerinin, vücuttan ve hücrelerden uzaklaştırılması gerekir. Bu olay boşaltım yapıları ile sağlanır.

Bir hücreli canlılar, atık maddeleri vücut yüzeyi ile dış ortama atabilirler. Bunun için bir boşaltım organına ihtiyaçları yoktur.

Bitkiler fazla tuzları daha çok yapraklarındaki kofullarda biriktirirler. Vücutlarındaki fazla suyu terleme ile atabilirler. Hayvanlar ise metabolizma artıklarını çeşitli organlardan vücut dışına atarlar.

Advertisement


Leave A Reply