Çerkez Ethem kimdir ve ne yapmıştır? Çerkez Ethem’in hayatı, Kurtuluş Savaşı’nda aldığı rol ve Çerkez Ethem ayaklanması hakkında bilgi.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Çerkez Ethem Kurtuluş Savaşında Kuvayı Seyyare komutanı (Bursa/ Karacabey 1880 – Ürdün/Amman 1949). 19 yaşında evden kaçarak İstanbul’a geldi. Bakırköy Süvari Küçük Zabit Mektebi’ne girdi. Balkan Savaşı’nda Bulgar cephesinde bulundu. Birinci Dünya Savaşı sırasında Teşkilat-ı Mahsusa’nın İran-Afganistan üzerinden Orta Asya’ya ulaşmak için düzenlediği eyleme Rauf Orbay’ın yanında katıldı. 1918’de yine Teşkilat-ı Mahsusa kadrosu içerisinde Irak harekatına katıldı. Burada yaralanarak Anadolu’ya döndü. Kurtuluş Savaşı’nın başlamasından sonra öteki kardeşleriyle birlikte Yunanlılara karşı Salihli Cephesi’nde başarılı oldu.
Kuvayı Milliye’ye karşı çıkan Ahmet Anzavur’un yenilmesinde, Bolu, Düzce ve Yozgat ayaklanmalarının bastırılmasında büyük rol oynadı. Bu başarılarından dolayı kendisine “Kuvayı Tedibiye” ve “Kuvayı Seyyare” komutanlığı verildi. Bu sırada Batı Cephesi Komutanı İsmet (İnönü) Paşa ile arasında savaşın yönetimi konusunda anlaşmazlık çıktı. Bu çekişmeden sonra ordu komutanlarının TBMM Başkanlığının buyruklarını dinlememeye başladı, bağımsız davranışlar içerisine girdi. Bu arada kardeşleriyle birlikte Halk İştirakiyun Fırkası adlı yasal sol bir partiyle birlikte çalışan ve Mustafa Kemal’e karşı olan “Yeşil Ordu” grubuna katıldı.
Yeniden ulusal harekete kazanılması için harcanan çabalara olumlu yanıt vermeyince üzerine kuvvet gönderildi. İzzettin Çalışlar komutasındaki düzenli ordu birlikleriyle Kütahya yakınlarında girdiği çatışmada yenilip geri çekildi (29 Aralık 1920). Bir süre sonra da Yunanlılara sığındı (2 Şubat 1921). Kurtuluş Savaşı’nın başarıya ulaşmasından sonra Atina’ya gitti. Ağabeyleri Reşit ve Mehmet Tevfik beylerle birlikte 150’likler listesinde yer aldı. Bir ara Almanya’ya gitti, sonra Suriye’ye geçti. Anıları 1962’de basıldı: Çerkez Ethem’in Hatıraları.
Birinci TBMM’nin düzenli ordusuna katılmamak için isyan etti. Kuvvetleri dağıtılıp isyan bastırıldıktan sonra kaçarak Yunanistan kuvvetlerine sığındı. Savaştan sonra Ürdün’e geçti ve 21 Eylül 1948 tarihinde Ürdün’ün başkenti Amman’da öldü. Ölümünün ardından bir Çerkes mezarlığına gömüldü.
Çerkez Ethem Ayaklanması
Çerkez Ethem’in kendi bölgesinde TBMM Hükûmeti’nin siyasi otoritesini tanımaması ve kendi otoritesine göre hareket etmesi yüzünden 1920 yılının son aylarında ayaklanma şeklini almaya başlamıştır. Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe, Yörük Ali Efe ve Sarı Efe’yi de kendi yanına çekmek için çalışmalara başlamıştır. Şifreli telgraflar, mektuplar ve özel ulaklarla Kuvâ-yi Milliye’nin bu komutanlarını etkilemeye çalışmaktadır. Ethem’in Yörük Ali Efe’ye 12 Aralık 1920 tarihinde gönderdiği şifreli telgrafta TBMM Hükûmeti’ni birkaç kişinin aleti olmakla suçlamakta, Demirci Mehmet Efe’yi yok etmeye kararlı olduğunu belirtmektedir.
Çerkez Ethem, 2 Ocak 1921 tarihinde İstanbul Hükûmeti’ne çektiği telgrafta, TBMM Reisliğine Mustafa Kemal’in Bilecik’ten dönerken Ankara’ya götürdüğü İstanbul Hükûmeti’nin temsilcilerinin hemen serbest bırakılmasını isteyen bir telgraf çektiğini bildirmektedir. Bu telgrafta ayrıca, TBMM Hükûmeti’nin ordularının kendisine taarruz konumunda olduklarını, kendi kuvvetlerinin taarruz edecek kuvvette olduklarını, bu durumu Yunan makamlarına da bildirdiğini yazmaktadır.
Meclis de Kuva-yı Seyyare’ye karşı çıktı. Batı Cephesi komutanlığı, Ethem ve Tevfik Beylerin vatana ihanet suçu işlediklerini öne sürerek teslim olmalarını istedi. Fakat mebus Reşit Bey’in de kendilerine katılmasıyla üç kardeş Uşak’ta Yunanlarla görüştüler. Düzenli ordu İsmet Bey ve Refet Bey’in komutasında 1921 yılı ocak ayında Kuva-yi Seyyare’nin tuttuğu Gediz-Kütahya üstüne yürüdü. Çerkez Ethem’in yanındaki kuvvet iyice küçülmüştü. 1. Süvari Grubu komutanı Binbaşı Derviş Bey takip ediyordu. Derviş Bey, Ethem’in arkadaşı olduğu için, Yunanlara sığınmadan önce tüm silah ve cephanelerini TBMM kuvvetlerine bırakmasını sağladı.
