Binlerce yıllık geçmişi olan Çin’in “Çin felsefesi” ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı Çin felsefesi hakkında bilgiler veren yazımız.
Çin felsefesi esas olarak metafizik veya mantık meselelerinden ziyade insanları iyi yola doğru götürmenin ilkeleriyle ilgilenmiştir. Genel olarak içinde birçok sistemlerin bulunduğu Çin felsefesini eski, orta ve yeni çağ olmak üzere, üç büyük kısımda inceleyebiliriz.
Eski çağ. — Klâsik okul (M. Ö. 222’ye kadar): Eski çağ Çin felsefesinin başlıca özelliği hümanizmanın zaferidir. Şang hanedanı devrinde (M. Ö. 1765-1122) insanın işlerini, insandan çok, ruhların idare ettiğine inanılırdı. Hak kazananları ruhlar mükâfatlandırır, yolsuzluk edenleri ruhlar cezalandırırdı. Daha sonra gelen Batı Çu çağında da (M. Ö. 1122-770) ruhlar insan mukadderatının hakimi olarak kalmakta devam etti.
Hümanizmanın zaferi Konfüçyüs (M.Ö. 551 -479) ile başlar. Her halde ona ilk büyük Çin filozofu diye bakmak yerinde olur. Konfüçyüs yıllarca öğütler, dersler vererek dolaşmıştır. Öğretmek istediği şeylerin esasını insan teşkil ederdi. Doğruluk, vefakarlık, samimiyet gibi faziletleri aşılayan Konfüçyüs, bir insanın ancak topluma faydalı olmakla «iyi» vasfını kazanabileceğini söylemiştir.
Bu çağda başlayan Taoizm, Konfüçyanizme aykırı bir görüşü temsil eder. «Taoizm» in ilkesi fertlerin barış içinde uzun bir hayat yaşamasıdır. Taoizmin hedefi insandan çok tabiattır.
Gene Eski Çağda gelişen «Moizm» felsefesi de Konfüçyanizme cephe almıştır. Bu felsefenin kurucusu olan Mo Çu (M.Ö. 479 -438) Konfüçyüs’ün fertleri esas tutan felsefesi yerine toplumları birinci plana alan bir felsefe sistemi geliştirmiş, bilhassa savaştan kaçınılmasını öğütleımiştir.
Orta çağ- — (M. Ö. 222 – M. S. 906): Çin felsefesinde orta çağın en büyük özelliği Konfüçyanizm, Taoizm ve Budizmin gelişmesidir. Bu’üç felsefî sistem arasında Konfüçyanizm üstün durumda kalmış, XX. yüzyıla kadar da devlet, edebiyat, eğitim üzerinde etki yapmakta devam etmiştir. Taoizm (daha doğru bir deyimle Neo-Taoizm) III. ve IV. yüzyıllarda çeşitli şekiller altında canlanmıştır. IV. yüzyıldan beri Çin’e girmeye başlayan Budizm ise gün geçtikçe yerleşmiş, VIII ve IX. yüzyıllarda iyice gelişmiş, yerleşmiştir. Yetişen çeşitli Budist filozofları bu felsefenin çeşitli kollarını kurmuşlardır.
Yeni çağ. — Neo-Konfüçyanizm (960- 1900): Bu devrede Budizm ve Taoizm artık bîr felsefî görüş olmak vasfını kaybetmiş, din hüviyeti kazanmıştır. Bu iki inanış sistemi XI. yüzyıldan beri felsefe olarak ortadan kalkmış, fakat Çin düşünce ve psikolojisinde derin izler bırakmıştır. Neo-Konfüçyanizm tabiatı, bilhassa insan tabiatını esas almıştır.
XX. yüzyılda Çin felsefesi Batı düşüncesine de yer vermiştir. Bu arada Nietzsche, Darwin, Spencer, Schopenhauer, Bergson, Descartes‘in eserleri Çince‘ye çevrilmiştir.
