Cirit nasıl bir oyundur? Cirit oyun alanı, kullanılan malzemeler, kuralları nelerdir? Cirit Oyunu Hakkında Bilgi
Cirit Oyunu Hakkında Bilgi
OYUN ALANI
Cirit oyun alanı, özel olarak inşa edilmiş bir alan değildir. Genellikle yaklaşık olarak 40 m eninde, 140 m boyunda ova ve düzlük olan alanlar seçilir. Saha temel olarak dört bölüme ayrılmıştır:
1. Oyun Alanı: Görülebilecek şekilde ve 15’er cm genişlikte çizgilerle belirlenmiş alandır.
2. Alay Durağı: Oyun alanının 5 m kadar dışında olup takımın atlarının durduğu yerdir.
3. Yasak Alan: Alay durağı ile atış alanı arasındaki cirit atmanın yasak olduğu bölgedir. 10 m’lik düz bir çizgiyle belirlenir.
4. Atış Alanı: Yasak alandan orta alana doğru ve ciritçinin oyuna başlayabileceği alandır. 10 m’lik kırık çizgilerle belirlenir. Ekipler karşılıklı olarak alanın iki ucuna dizildiklerinde, aralarındaki uzaklık 100 m kadardır. Oyun alanını belirlemek amacıyla çevreye kalın çizgiler çekilir. Ayrıca diğer bir çizgi de, oyun alanını ortadan ikiye ayırır. Bu çizgiler oyun başla
diktan kısa bir süre sonra kaybo-labileceklerinden değişik yöntemler geliştirilmiştir. Oyun alanının ortasına büyükçe bir taş konması en yaygın yöntemdir.
KULLANILAN MALZEMELER
Cirit oyununun ana malzemesi cirittir. Cirit 110 cm uzunluğunda, çapı 2,5 cm’den 2 cm’ye doğru incelen, 400 gr ağırlığında ve ucu herhangi bir yere saplanmayacak ve rakipleri yaralamayacak şekilde yontularak küt hâle getirilmiş ahşap sopadır, iyi cins sert ağaç dallarından kesilerek yapılır. Ciridin ağırlığının iyi ayarlanması, atıldığı zaman rüzgârın etkisiyle yön değiştirmemesi gerekir. Ancak çok ağır olursa da yaralanmalara neden olur. Anadolu’nun bazı yörelerinde meşe ve gürgen ağacından yapılırsa da, kuruyunca hafiflediği ve yaralama tehlikesini azalttığı için kavaktan yapılanı tercih edilmektedir. Cirit oyununun giysilerinin kendine has özellikler taşıması nedeniyle çoğunlukla yarışmaların tertip komitelerince temin edilir. Giysi olarak at üzerinde rahatlık sağlayacak, hareketi ve çevikliği engellemeyen giysiler seçilir. Biniciler genellikle yün veya terilenden 8 düğmeli, kemerli, kol ağızları şeritli, hâkim yaka gömlek ve fitilli pantolon giyerler. Bundan başka süvari çizmesi, tok veya önü siperli şapka kullanırlar.
Atların donanımı ise Osmanlı eyeri (altı keçeli veya post), numaralı haşe bezi ve başlıktan oluşur. Cirit atlarına genellikle “şebeş” adı verilen dizginler takılır. Dizginlerin atın ağzını rahatsız etmeyecek ve anî dönüşler yapmasını engellemeyecek türde olmasına özen gösterilmelidir. Dizginler ve başlık kolonları sağlam ve yumuşak köseleden olmalıdır. Ayrıca cirit atlarının tırnak aralarına taş ve kum girmesini önlemek amacıyla kapalı nal çakılmalıdır. Eski Türkler deneyimleri sonucu konural, demirkır ve yağız atların cirit için ideal olduğunu saptamışlardır. Demirkır ılımlı, dayanıklı at soyunun temsilcisidir. Yağız at uğurlu sayılır. Konural ise en çok sıçrayan attır. Her binicinin cirit kabı içinde belirli sayıda cirit bulunur. Ayrıca atılan ciritleri yerden toplamak ve savunmada kullanmak üzere “çöğen” denilen bir sopa kullanılır.
KURALLAR
A. Tertip Komitesi: Cirit müsabakalarını düzenlemek amacıyla her sezon başında kurulan yürütme kuruluna Tertip Komitesi denir. Bir ildeki cirit takımı sayısına göre komite 2 veya 4 üyeden oluşur. Görevleri şunlardır:
1. Müsabaka programını yaparak sahayı, müsabaka saatini belirlemek, iptal edilen yarışmalar için yeni gün vermek,
2. Yarışma sonucunun uygunluğuna karar vermek, çıkabilecek anlaşmazlıkları yoluna koymak,
3. Hakem komitesi olmayan yerlere hakem tayin etmek.
B. Hakemler: Bir cirit müsabakasında görev alan dokuz hakem vardır. Bunlar bir oyun başhakemi, bir yazı başhakemi, iki yazı hakemi, bir orta saha hakemi, iki yan çizgi hakemi ve üç angajman (kayıt) hakemidir.
1. Oyun Başhakemi: Sahanın yan ortasında durur, oyunu kontrol edebilecek yüksek bir yere oturur. Oyunda yetkisi en fazla olan hakemdir. Görevleri; puan vermek ve bunların yazı hakemi vasıtasıyla işlenmesini sağlamak, müsabakanın başlangıcını, bitişini ve sonucunu ilân etmek ve raporunu tertip kuruluna sunmak, kurallara uyulup uyulmadığını kontrol ederek gerektiğinde ceza vermektir.
2. Yazı Başhakemi: Oyun idaresinde oyun başhakemine yardımcı olmak ve diğer yazı hakemlerine İşlemesi için artı ve eksi puanları bildirmek görevlerini yürütür.
3. Orta Saha Hakemi: Oyun başhakeminin karşısında, elinde iki bayrak tutarak durur. Görevleri; bayrakları yere paralel şekilde uzatarak oyuncuların çıkmasını işaret etmek, çizgi, yasak saha ve erken çıkış hatalarını yan çizgi hakemlerinden alarak oyun başhakemine iletmek, oyun başhakeminin direktifiyle ortaya gelerek, bayrakları yanlara ve yukarı doğru sallamak suretiyle oyunu durdurmak, takımların oyuncu değiştirmek istemeleri durumunda bayrakları çapraz tutarak başhakeme bildirmektir.
4. Yan Hakemler: Alay durağı, yasak saha, yan çizgi hatası ve çift çıkışları kontrol etmekle görevlidirler. Hata olması durumunda bunu oyun başhakemine bayraklarıyla bildirirler.
5. Kayıt Hakemleri: Bir baş ve iki yardımcı hakemden oluşan bu hakem grubunun görevleri şunlardır; binicilerin lisanslarını ve atların vize kontrolünü yapmak, yarışmaya katılacak binici ve atları tespit ederek başhakeme verilmek üzere bir yarışma çizelgesi hazırlamak, oyun başhakemiyle birlikte atların veteriner kontrolünden geçmelerini denetlemek.
C. Cirit Müsabakası: Cirit müsabakaları iki kategoride yapılır:
1. 16-25 yaş arası yarışmacılar,
2. 25 yaş üstü yarışmacılar. Oyuncular spor yapmalarını engelleyici sağlık sorunları olmayan ve önceden Binicilik Federasyonundan izin alan kişilerdir. Cirit temel olarak beş kişiden oluşan “bölük” ya da yedi kişiden oluşan “alaylarla oynanır. Her takım bölükte iki, alayda üç olmak üzere yedek oyuncular bulundurmak zorundadır. Yine her takımın oyununu başlatan bir kaptanı ya da kolbaşısı vardır. Kolbaşı, oyun taktiğini belirleyen ve takımının hareketlerinden sorumlu kişidir. Zamansız ya da çift çıkan oyunculara engel olmak, orta oyuncuların ileri ve geri 5 m’lik derinlikteki alay durağında durmalarını sağlamak kolbaşının görevidir.
Başlangıçta takımlar ve hakemler sahada yarım ay şeklinde dizilir ve halkı selâmlarlar. Bu sırada ciritler sağ elle ve dikey durumda tutulmalıdırlar. Oyuna ilk başlayacak takımı belirlemek için hakem tarafından kura çekilir, bundan sonra da her iki takım alay durağına çekilerek karşılıklı birer sıra olurlar. Çıkışlar alay durağından yapılır. Hakemin başlama işaretini vermesiyle kurada kazanan takımın kaptanı öne fırlar ve 10 m’den daha az olmamak kaydıyla uygun gördüğü mesafeden karşı takımın herhangi bir oyuncusuna ciridini atar ve geri kaçar. Aynı oyunda kendisine cirit atılan oyuncuya iki defa vuruş yapılması durumunda 5 dakika dinlenme verilir, üçüncü vuruşta ise oyuncu çıkarılır. Bu durumlarda en fazla üç defa olmak üzere oyuncu değişikliği yapılabilir. Kendisine cirit atılan oyuncunun görevi, rakibini kendi sahasına girmeden kovalamak ve ciridini atmaktır. Cirit atılan oyuncu rakibini kovalarken kolbaşının kendi takımının sahasına girmesiyle yeni bir oyuncu sahaya çıkar ve takip eden oyuncuyu cirit atmak suretiyle geri kovar. Kolbaşının kendi yerine dönmesinden önce takımdan bir oyuncunun sahaya çıkması yasaktır. Atışlar yarım veya tam çark olarak atılır. Tam çarkın ikiden fazla atılması yasaktır. Eğer oyuncu kendi takımının sahasından cirit atar ve isabet ettiremezse hamle hakkı aynı takımda kalır. Yaklaşık olarak 30-35 dakika ve 2 devre süren oyunda zamanla tüm oyuncular orta sahaya dolar ve oyun kızışır, iki devre arası dinlenme payı, oyun süresinin üçte biri kadardır.
Bir takımın formaları mutlaka aynı renkte olmalıdır. Numaralar oyuncunun sırtında ve atın her iki tarafında olmak üzere birinci takımda 1’den 10’a, ikinci takımda 11’den 20’ye kadar sıralanır.
D. Sonucun Değerlendirilmesi:
Cirit oyunu yarışmalarında temel olarak iki tür sonuç değerlendirmesi yapılır:
1. Puan Usulü: Kazanan takım iki, kaybeden takım sıfır puan alır. Beraberlik durumunda ise her iki takıma da birer puan verilir. Bir yarışmadaki tüm oyunların sonunda puan eşitliği varsa averaja bakılarak puanı en yüksek olan takım şampiyon ilân edilir.
2. Eleme Usulü: Her yenilen takımın yarışmadan çekilmesi sonucu galip gelenlerin kendi aralarında yarışmaları esasına dayanır. Elemelerin sonunda yapılan en son maçta galip gelen birinci, yenilen ikinci ilân edilir.
Cirit oyunu sona erdiğinde oyuncular alana tekrar dizilirler. Günün anlam ve önemi tartışılarak bir yorum çıkartılır. Günün en başarılı ciritçisi seçilir ve oyuncular coşkulu bir şekilde alanı terk ederler.
