Çivi Yazısı Nedir? Kimler Kullandı? Özellikleri, Çeşitleri Hakkında Bilgi

Çivi yazısı nedir? Çivi yazısı hangi medeniyetler tarafından, ne zaman kullanılmıştır, özellikleri nelerdir, hakkında bilgi.

Kaynak: commons.wikimedia.org

Çivi Yazısı; bilinen en eski yazıdır; biçimi çiviye benzediğinden bu adla anıldı. Çivi yazısını Sümerlerin bulduğu kabul edilir. İÖ 4. binin ortalarında resim yazısı olarak kullanıldığı bilinir. Bugün eldeki en eski çivi yazılı belgeler, Mezopotamya’nın Uruk Kenti’nin IV A tabakasında bulundu ve İÖ 3100 yıllarına tarihlendi. Önceleri resim yazısı olarak kullanılan çivi yazısı, daha sonraları 90° sola yatık biçimde yazılmaya başlandı.

Çivi yazısı çeşitli şekiller verilmiş çamur halindeki kil üzerine kamış ya da madeni kalemlerle yazılıyor ve kurutulduktan sonra özel ya da tüzel arşivlerde korunuyordu. Yazı malzemesi olarak kilin yanı sıra çeşitli madenler de kullanılmıştır.

Asya kökenli, tek heceli bir dil olan Sümerce, çivi yazısıyla çok kolay yazılırken aynı yazıyı kullanacak olan toplumların dilleri için uygun bir yazı sistemi olmadı. Bu nedenle çivi yazısını kullanan öteki halklar işaretlerde değişiklikler yaptılar. Çivi yazısını Sümerlerin yanı sıra Akatlar, Asurlular, Babilliler, Kasitler, Elamlılar, Hititler, Urartular ve hece yazısı olarak Persler kullandılar.

Çivi yazısı temel özellikleri şunlardır: Bir hece yazısıdır; sodan sağa yazılır; 10 bini aşkın işaret içerir. Hece değeri olan işaretlerin yanı sıra sözcük değeri olan ideogramlar ve belirtici işaretler olan determinativler bu yazının işleyiş biçimini oluştururlar. Ayrıca birçok işaretin bir araya gelerek oluşturduğu karmaşık işaretler de vardır. Çivi yazısının çözümü için ilk kez uğraş veren Georg Friedrick Grotefend (1775-1853) adlı bir Alman tarih öğretmeni oldu. Daha sonra İran’da görevli bir İngiliz subayı olan Henry Creswiche Rewlinson (1810-1895), Kirmanşah yakınlarındaki Bisutun (Behiştun) kayalıklarında bulunan Pers Kralı Büyük Darius’a ait kaya kabartmasındaki çivi yazılarının çoğunu çözmeyi başardı. Onun açtığı yoldan ilerleyen bilim adamları, kazılar sonunda açığa çıkan çok sayıdaki belge üzerinde çalışarak çivi yazısını çözdüler.

Çivi Yazısı Örnekleri

Kaynak 2

Tarihin çok eski çağlarında On Asya’nın birçok bölgelerindeki kavimlerin kullandığı bir yazı şeklidir. Yatay veya dikey çizilmiş birtakım çizgilerden meydana gelme bir yazıdır. Bu çizgilerin bir uçlarında tıpkı çivi başı gibi üç köşe başlar vardır.

Sümerliler’in icat ettiği bu yazı Hititler, Asurlular, İranlılar ve daha başka Asya milletleri tarafından Miladın l. yüzyılına kadar kullanılmıştır.

Önceleri tıpkı Mısır hiyeroglifleri gibi eşyanın biçiminin belirtilmesi esasına dayanan çivi yazısı, zamanla gelişmiş, bazı değişikliklere uğrayarak bir fikrin söylenişi bakımından fonetik şeklini göstermek suretiyle yazılmaya başlanmıştır Fakat hiçbir zaman Fenike yazısı gibi harfleri yan yana getirmek esasına dayanmamıştır.

Çivi yazısı taş veya çamur levhalar üzerine oyularak yazılırdı. Ayrıca, çamur levhalar üzerine yazılabilirdi. Bu levhalar fırınlarda pişirilir, böylece uzun müddet bozulmadan saklanması sağlanırdı. Babilliler’in Hamurabi Kanunları gibi tarihi değeri olan büyük eserler 5000 yıl öncesinden günümüze kadar bu sayede gelebilmişlerdir. Birçoğu Londra’daki British Museum ve Paris’ teki Louvre Müzesi’nde saklanan bu yazıların bulunduğu levhaların sayısı yarım milyona yaklaşmaktadır. Yakın Doğu’da yapılan arkeolojik araştırmalar sonunda bunların sayısı daha da artmaktadır. M.Ö. III. ve II. bin yılların tarihi hakkında başlıca bilgi kaynağı sağlayan bu levhalardan yurdumuzda Boğazkale’de de bol sayıda ele geçirilmiştir. Bunların büyük bir kısmı bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi’ndedir.