Zeka geriliği nedir ve nasıl anlaşılır? Çocuklarda zeka geriliği belirtileri ve türleri nelerdir? Zeka geriliği durumunda yapılması gerekenler.
Çocuklarda Zeka Geriliği
ZEKÂ NEDİR ?
Zekâ, algılama, bellek, düşünme, muhakeme, öğrenme yetilerinin tümüdür. Zekâ, zihnin öğrenme, öğrenilenlerden yararlanabilme, yeni durumlara uyabilme ve yeni çözümler bulabilme yeteneğidir. Zekâ için bir başka tanım da psikolog Wechsler’in tanımıdır. Bireyin amaçlı bir biçimde hareket edebilme, mantıklı düşünebilme ve çevresine uyum sağlayabilme yetilerinin tümüdür.
Genelde zekâ doğa vergisi bir yetenektir. Doğuştan gelir ve büyük ölçüde kalıtımın etkisiyle belirlenir. Ancak zekâyı belirleyen tek etken bu değildir. Doğuştan gelmiş olan bu cevherin işleme olanağı bulması da önemlidir. Uygun ortam zekâ gelişimini olumlu yönde etkiler. Zekânın gelişimi ilk yıllarda hızlı, daha sonra yavaştır. Genellikle yirmi yaşına kadar yavaşlayarak gelişimini sürdürdüğü, bu yaştan sonra durakladığı kabul edilir.
ZEKÂNIN ÖLÇÜLMESİ
Bireyler zekâ yönünden farklılıklar göstermektedirler. Bunu ölçen testler geliştirilmiştir. Zekâ testleri bu konuda eğitim görmüş psikologlar tarafından uygulanır.
Üçyaşından itibaren uygulanabilen zekâ testleri, altı yaşından itibaren daha güvenilir sonuçlar verir.
Başarıda aranacak bir diğer etken çocuğun ruhsal dengesinin yerinde olmasıdır. Çocuk, öğrenmeyi engelleyen bunalımlardan, iç çatışmalarından, tedirginliklerden, huzursuzluklardan uzak olmalıdır. Aile içinde süren geçimsizlik, yoksulluk, ağır hastalıklar, ayrılıklar; özellikle babanın iş kaybı gibi durumlar öğrenmeyi ve başarıyı olumsuz etkiler.
ZEKÂ GERİLİĞİ
Çeşitli nedenlerle zekâ yeteneklerinin yavaş gelişmesidir. Gerizekâlı çocuk, anlama, konuşma, öğrenme, kavrama ve çevreye uyumda yaşıtlarından geri kalmıştır. Zekâ geriliği gösteren çocuklarda en belirgin özellik konuşmanın başlamamış olması ya da çok yavaş gelişmesidir. Bu çocukların beden gelişimleri de yavaştır. Ancak tek başına yürümedeki ve konuşmadaki gecikme zekâ geriliği belirtisi değildir. Ama hem konuşmada hem de yürümede belirgin gecikme zekâ geriliği olasılığını düşündürür.
Zekâ geriliği tanısı anne babanın koyabileceği bir tanı değildir. Öncelikle çocuğun duyma durumu kontrol edilmelidir. Zekâ geriliği erkek çocuklarda kızlara oranla iki kat daha fazla görülmektedir. Zekâ gerilikleri ağır, orta ve hafif olarak üçe ayrılabilir.
Birde sınır veya donuk zekâlı olarak adlandırılan, ağır öğrenen çocuklar vardır. Bunlar gerizekâlılık düzeyinde değildirler. Ama yaşıtlarından geç ve güç öğrenirler. Çabuk kavrayamaz, öğrendiklerini çabuk unuturlar. Bu çocukların öğrenebilmeleri için fazla sayıda tekrar gerekmektedir. Bu çocuklar okulda ve evde kolay ayırt edilemedikleri için tembel, haylaz diye horlanırlar. Bunların, zekâ testiyle ortalamanın biraz altında oldukları ortaya çıkar. İlkokulun ilk yılında tanınmaları boş yere itilip kakılmalarını önler. Üzülmesinler diye sınıf geçirmek yerine onlara destek olmak yararlı olacaktır.
ZEKÂ GERİLİĞİNİN NEDENLERİ
Zekâ geriliklerinin pek çok nedenleri vardır. Bu nedenleri üç grupta toplamak uygundur. 1) Doğum öncesi nedenler: Doğum öncesinde annenin aldığı ilaçlar, geçirdiği hastalıklar ve benzerleri bu gruba girer. 2) Doğumla ilgili nedenler: Uzayan ya da güç doğumlar bu gruba girer. 3) Doğum sonrası nedenler : Bunların içinde düşme, menenjit gibi hastalıklar sayılabilir.
ZEKÂ GERİLİĞİNDE TEDAVİ
Zekâ geriliklerinde tedavi olanakları sınırlıdır. Çok kısıtlı durumlarda, erken bebeklik dönemlerinde, müdahale etmek zekânın gerilemesini önleyebilmektedir. Zekâyı geliştirecek ya da arttıracak tıbbi bir tedavi yöntemi yoktur.
Zekâ özürlü çocuklara en etkili yardım, özel eğitimle sağlanmaktadır. Bu eğitim yavaş ilerler. Ailenin sabırlı olması gerekmektedir. Bu özel eğitim mutlaka bu alanda uzmanlaşmış kişiler tarafından verilmelidir. Bu eğitimi verecekolan öğretmenin zekâ özürlü çocukların özelliklerini iyi bilmesi gerekmektedir, özel eğitimden mucize beklemek aileyi düş kırıklığına uğratır. Bazı aileler çocuğun zekâsının normale döneceği umuduyla yaşarlar. Kesin tanı konmuş birzekâ özüründe normale dönme ya da yaşıtlarının düzeyine ulaşma olmaz. Bununla beraber zekâ özürlü çocuklar kendi hızlarıyla gelişmektedirler. Böyle bir çocuğa ayrıntılı bir zekâ testi çocuğun tüm yeteneklerinin durumunu hem aileye hem de öğretmene açık olarak verir. Ve eğitimde öğretmene yol gösterici olur.
Okumayı sökemeyecek derecede ağır zekâ özürlü çocuklar bile eğitilmeli, karmaşık olmayan işlerde çalışabilecek, üretici duruma getirilmelidirler. Bir işe girmeleri veya bir uğraş okuluna gitmeleri çocukların boşluktan kurtulmaları açısından önemlidir.
Zekâ özürlü çocuklarda psikolojik sorunların yüksek oranda görüldüğü bilinmektedir. Bu çocuklar aile içindeki olumsuz durumlardan normal çocuklardan daha fazla etkilenmektedirler.
ZEKÂ ÖZÜRLÜ ÇOCUĞU OLAN AİLEYE YARDIM
Böyle bir çocuğa sahip olmak aileyi çok fazla ölçüde üzer. Bu aileler hem hayal kırıklığı yaşar hem de durumu kabul etmekte zorluk çekerler. Bir uzmanın durumu açıklamasından sonra bile gerçeği görmezlikten gelebilirler. Bu gerçek çok acı vericidir. Ayrıca aile bu durumdan kendisini suçlar, istemeden gebe kalmanın buna neden olduğunu bile düşünebilirler. Bu suçluluk duygusu çocuğun eğitimini gözden kaçırmalarına neden olabilir. O doktordan öbür doktora koşarlar. Doktorlardan birinin onlara “şu ilacı vereceksiniz, tamamen iyileşecek” demesini beklerler. Anneler okumuş yazmış olsalar bile bu durumda kendilerini suçlama eğilimindedirler. Zekâ özürlü çocuğun üzerine aşırı düşer, gözü ne öbür çocuklarını nede kocasını görür. Bu davranış hem kendisi, hem ailenin diğer fertleri ve zekâ özürlü çocuk için tehlikelidir.
Bazı anneler ise bu durumu tamamen görmezlikten gelme eğilimine girerler. Bu durum çocuk için uygun değildir. Bu çocukların daha fazla uyarılmaya ve ilgiye ihtiyaçları vardır.
Bazen de anne baba böyle bir çocukları olduğundan fazlaca utanırlar. Çocuğu saklayarak geri olan zekâyı daha geriletir ve çocuğun çevreye uyum sağlamasını engellerler.
Aşırı koruma, kollama ya da itme, yadsıma gibi yanlış tutumların ortadan kaldırılmasında aileye bir psikolog yardımcı olacaktır.
