Cumhuriyet nasıl ve ne şartlar altında ilan edildi? Atatürk nasıl cumhurbaşkanı seçildi. Cumhuriyetin ilan edildiği günlerde olan olaylar.
Cumhuriyetin İlanı ve Atatürk’ün Cumhurbaşkanı Seçilmesi
YENİ TÜRKİYE’NİN, YENİ YÖNETİM BİÇİMİ
Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920‘de açılmıştı. Meclise gelen milletvekilleri ulusça seçilip gelen kimselerdi. Yeni meclis, başkanını seçiyor, hükümet kuruyor ve çıkardığı yasalarla memleketi yönetiyordu. Adı söylenmemekle birlikte bu yönetim biçimi bir tür cumhuriyetti. Bu arada anayasaya bir madde eklenmiş ve Başkent Ankara olmuştu, (13 Ekim 1923).
Yeni Türkiye Devleti bir yıldır, padişahlığı kaldırmış ve padişah yurt dışına kaçmıştı. Büyük Millet Meclisi’nde hükümete karşı bir grup milletvekili bulunuyordu. Bu milletvekilleri hükümeti çalıştırmayacak önerilerde bulunuyor ve hükümeti zora sokuyorlardı. Hükümet başkanı olan Fethi Bey ve bakanlar görevden çekildiler. Hükümetin çekilmesiyle, yeni hükümetin kurulması arasından birkaç gün geçti. Ancak milletvekilleri yeni hükümetin kurulması için gerekli bakanları bir türlü seçemedi. Bu durum 28 Ekim 1923 gününe kadar sürdü.
Gazi Mustafa Kemal 28 Ekim 1923 akşamı için, bazı arkadaşlarını evine yemeğe çağırdı. Yemek arasında Gazi Mustafa Kemal arkadaşlarına:
— Yarın cumhuriyeti ilân edeceğiz, dedi.
Advertisement
Yemekte İsmet Paşa, Kâzım Paşa, Kemalettin Sami Paşa, Halit Paşa ve Ruşen Eşref Bey bulunuyordu. Gazi Mustafa Kemal’in bu önerisini arkadaşları çok uygun buldular.
29 Ekim 1923 günü, yürürlükteki anayasaya bir madde eklenmesi için önce parti merkezinde bir toplantı yapıldı. Yürürlükteki Anayasa’ya eklenecek madde, Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir tümcesiydi. Eklenecek madde için toplantıda çok tartışma oldu. Parti merkezinde yapılan toplantıda öneri kabul edildi. Daha sonra mecliste yapılan toplantıda ise, tasarı aynen kabul edilerek «Yaşasın Cumhuriyet» sesleri arasında cumhurbaşkanı seçimine geçildi.
GAZÎ MUSTAFA KEMAL’İN CUMHURBAŞKANI SEÇİLMESİ
29 Ekim 1923 gününün akşamı saat 20,45’te Türkiye Büyük Millet Meclisi cumhurbaşkanı seçimine geçti. Mecliste bulunan bütün milletvekillerinin oylarıyla (153 oy) Ankara Milletvekili Gazi Mustafa Kemal, Türkiye Cumhuriyetinin ilk cumhurbaşkanı seçildi.
Yeni Türkiye’nin ilk Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal o gün yaptığı konuşmada:
— Hakkımda belirttiğiniz sevgi ve samimiyeti, itimadı bir kez daha göstermekle yüksek değerbilirliğinizi kanıtlamış bulunuyorsunuz. Bundan dolayı Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine bütün samimiyetimle teşekkür ederim.
Bütün yurtta Gazi Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanı seçilmesi sevinçle karşılanmış ve yüz bir top atımıyla kutlanmıştır.
Birinci Cihan Savaşı sonunda, girdiği bunalımdan kurtulan Türk halkı özgürlüğün bilincine erişmiş ve yurduna göz dikenlere kolay yutulur bir lokma olmadığını kanıtlamıştı. Mustafa Kemal’in örgütleyici ve üstün kişiliği olmasa idi, Bağımsızlık Savaşı başarılamaz ve Cumhuriyet yönetimi kurulamazdı. Gazi Mustafa Kemal halkını iyi bilen tanıyan bir liderdi. Bu nedenle Gazi Mustafa Kemal Türkiye’nin modern siyasal tarihinde, yeni bir felsefenin ve halka dönük bir dönemin ilk ve en büyük önderidir. Cumhurbaşkanı olduğu zaman sadece 42 yaşında idi.
Cumhurbaşkanı olan Gazi Mustafa Kemal, önce hükümetin kurulması için çalışmalara başladı. Yeni anayasaya göre Cumhurbaşkanı olan Gazi Mustafa kemal, yine yeni anayasaya göre başbakan ataması gerekiyordu. Başbakan da bakanlarını seçecek ve hükümet kurulmuş olacaktı. Cumhuriyetin kuruluşunun ertesi günü İsmet Paşa’yı başbakan olarak atadı.
Gazi Mustafa Kemal, yeni Türkiye’nin çağdaş uygarlığa uymasını kavuşmasını istiyordu. Bunun için asıl görevinin şimdi başladığı kanısını taşıyordu. Aslında Türkiye’de yapılması istenilen düzeltme ve yenilik hareketleri, yüz elli yıldan beri üstünde çok uğraş verilmiş hareketlerdi. Türk halkının sosyal yaşayışına uyumlu hareketlere önderlik etmek, Gazi Mustafa Kemal’in cesurane hazırladığı devrimlerdi.
