Dağların Özellikleri, Oluşumu, Çeşitleri, Etkisi, Yükseklik Ölçümü Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Dağ nedir? Dağlar nasıl oluşur? Dağların yüksekliği nasıl ölçülür? Dağların etkisi, özellikleri, hakkında bilgi.

dağlar

Kaynak: pixabay.com

DAĞLAR

Dağ, çevresindeki araziye göre daha yüksek olan toprak kütleleridir. Ancak, bu tarife uyacak şekilde, meselâ dümdüz bir ovanın ortasında yükseliveren dağlara pek az rastlanır. Dağlar, genel olarak, uzun kıvrımlar halinde uzanırlar.

Dikkat edilecek olursa dünyadaki başlıca dağ zincirlerinin kuzey-güney ve doğu-batı doğrultusunda uzandığı görülür. Kuzey-güney doğrultusundaki dağlar Büyük Okyanus’u sınırlar, doğu-batı doğrultusundaki dağlar ise Avrupa-Çin arasında uzanır.

Dağ zincirlerinin daha çok okyanus kıyılarında olması okyanusların, soğuyan bir merkez üzerine toprağın çökmesiyle meydana geldiği kanaatini uyandırmıştır. Deniz diplerinde de yüksek dağlar vardır. Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus’un dibinde birçok yüksek dağlar keşfedilmiştir.

Dağların Oluşumu

Dağlar yeryüzünün çeşitli hareketleri sonucu meydana gelmiştir.

  • 1. — Kıvrılma: iki yandan gelen şiddetli bir basınç sonunda olur. Kıvrılma ile olan dağların üstü şiddetli basınç altında yay biçimini alır. Dünyanın birçok büyük dağ zincirleri, meselâ Alpler, böyle meydana gelmiştir. Zamanla aşınmalar bu dağların büyük bir kısmını alçaltmış, yer. yer sarp tepelerin meydana gelmesine yol açmıştır.
  • 2. — Kırılma: Yanlardan gelen basınç altında kayalar, bazen kıvrılmaz, kırılır. Bu çeşit dağların bir yanı sarp, öbür yanı tatlı eğimli olur. Kuzey Amerika’nın batısındaki dağlardan çoğunun oluşu bu şekildedir. Basınç sonunda meydana gelen kırıklara «fay» denir. Kırılma sonunda ortada yüksek bir kısım kalır, bunun çevresi merdiven biçiminde faylarla çevriliyse buna «horst» denir. «Horst» un aksi de «graben» dir. Grabenlerin ortası alçaktır, çevresi merdiven gibi yükselir. Memleketimizde Menderes ve Gediz havzaları graben alanlarıdır.
  • 3. — Aşınma: Bir yaylayı devamlı olarak aşındıran nehirler buranın kayalık kesimlerinin dağ olarak belirmesine yol açar.
  • 4. — Yanardağlar: Yanardağ patlamaları sonunda lâv birikintisiyle meydana gelir.

Dağların oluşu hakkında bazı teoriler vardır. Avusturyalı jeolog Eduard Suess’in teorisi soğuma ve büzülme esasına dayanır Bu teoriye göre dünya yavaş yavaş soğumaktadır. Bu soğuma pirosfer (ateşküre) de litosfer (taşküre) den daha çoktur. Litosfer daha geç soğuduğundan, iki tabaka arasında bir boşluk olur. Desteksiz duramıyan litosfer çöker. Bu çökme litosfer tabakalarını yan basınçlara uğratır, böylece sıradağlar meydana gelir.

Advertisement

Alman jeofizik bilgini Alfred Wegener’e göre ise litosferin «sial» tabakası, magmanın «sima» tabakası üzerinde yüzmektedir Bu tıpkı buzdağlarının denizdeki yüzüşüne benzer. Sial tabakaları dağların dip kesimlerinde kalın, okyanus gibi derin yerlerde ise incedir. Sima üzerinde sal gibi hareket eden sialin biri düşey, biri yatay iki hareketi vardır. Düşey hareket ağır sial tabakasının sima içine batması sonucunda meydana gelir. Nitekim, Dördüncü Zaman’da meydana gelen buzullar Avrupa ve Amerika’nın kuzeyini çökertmiş, kıtalar buzulların etkisinden kurtulunca yeniden yükselmiştir. İsveç ve Norveç’te 250 metre yükseklikte eski kıyı sınırlarına rastlanır.

Yatay hareketler ise kıtaların birbirinden uzaklaşması sonucunda meydana gelir. Nitekim yapılan incelemeler Afrika ve Brezilya kıyılarının aynı özellikleri taşıdığını göstermiştir. Bu duruma göre Güney Amerika ikinci Zaman başında Afrika’dan ayrılmış, yüzerek uzaklaşmıştır.

dağlar

Kaynak: pixabay.com

Dağların Yüksekliği Nasıl Ölçülür

Dağların yüksekliği ya barometre, ya da suyun kaynama derecesindeki düşme oranı hesaplanarak bulunur. Bugün trigonometrik hesaplarla bir dağın yüksekliği daha kesin olarak ölçülüyor. Bununla beraber, coğrafyacı ve jeologlar arasında bir kısım dağların kesin yüksekliği hakkında anlaşmazlık vardır. Dağların yüksekliği deniz yüzeyine göre hesaplanır. Bazı bilginler de dağların yüksekliğini dünyanın merkezinden itibaren hesaplamak gerektiği kanaatindedirler.

Dağların Etkisi

Dağlar dünyanın oturulabilir yerlerini geniş ölçüde kaplarlar. Dağlık bölgelerde daima daha az İnsan yaşar. Üstelik rüzgârların getirdiği nemi bir yanlarında tutarak öbür yanlarında kuraklığa yol açarlar. Hemen hemen bütün nehirlerin kaynağı dağlardır.

Dağlar yüz yıllarca insanların yerleşmesine ve göçlerine engel olmuştur. 1910’a kadar-And Dağları’nın öte yanına geçen demiryolu yoktu. Kuzey Amerika’daki dağlar İngilizlerin ovalara yerleşmesine büyük engel olmuş, Pireneler İspanya’yı Avrupa’dan kesin olarak ayırmıştır.

Türkiye, dağları bol bir ülkedir. Yurdumuzun ortalama yüksekliği 1132 m. yi bulur. Yeryüzünde ortalama yüksekliği bu kadara varan ülkeler pek azdır. Türkiye yüzölçümünün % 53’ü 1.000- 2.500 m. yükseklikte dağlık bölgelerle kaplıdır.

Advertisement


Yorum yapılmamış

  1. çok teşekkürler 100 aldım elinize sağlık hazırladığınız için iyi günler.ellerinizden öperim.

Leave A Reply