İnsanda kaç tür damar bulunur? Damar çeşitleri nelerdir? Damarların çeşitlerine göre görevleri ve yapıları hakkında bilgi.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Damar Çeşitleri ve Görevleri Nelerdir?
İnsan vücudunda üç tip kan damarı vardır.
Arterler (Atardamarlar)
Toplardamarlar
Kılcal damarlar
Bu yazıda, her kan damarı türüne ve onların farklı işlevlerine bakacağız.
Arterler (Atardamarlar)
Arterler kalpten kan taşırlar. En büyük arter aorttur. Akciğerler hariç tüm vücuda dolaşıma, sistemik sirkülasyon denir ve oksijenli kan taşınır. Akciğerlere dolaşım, pulmoner dolaşım olarak adlandırılır ve oksijensiz kan taşınır.
Arterler tekrar ve tekrar bölen ve sonunda kılcal hale gelen daha küçük arteriollere ayrılır.
Arterler, kan akışının basıncına dayanmalarını sağlayan kalın kas duvarlarına sahiptir. En içteki duvar (tunika intima) tek bir hücre tabakasıdır ve kan akışında mümkün olan en az sürtünme direnci yaratan, pürüzsüz bir astar sağlar. Orta tabaka, kalp attığında gerebilen elastik dokudan oluşur. Dış tabaka (tunica adventitia) ince bir örtü şeklindedir.
Arterler içindeki basınç, elastik gerdirme ve geri tepme ile korunur. Geri tepme, kanın eşit şekilde akmasını sağlayarak arterde basıncı sürekli tutar.
Toplardamarlar
Toplardamarlar kanı kalbe geri taşıyan büyük kan damarlarıdır. Bu damarlar oksijensiz kan taşırlar. Alt ana toplardamar karınsal aort ile yan yana bulunur ve vücudun alt kısmından topladığı kanı yukarı taşır. Vücuttaki en büyük toplardamardır. Damarların geri akışı önlemek için bir valf sistemi vardır.
Kan akışı, özellikle de bacaklardaki gibi büyük kasların hareketine yardımcı olur. Arter gibi toplardamarın da tek bir hücre tabakası vardır, tunika intima, astarıdır.
Arterden farklı olarak toplardamarın zayıf gelişmiş bir orta tabakası vardır. Bunun nedeni, damarın basınç altında çalışmaması ve atardamarla aynı anda gerilmemesidir. Arterden farklı olarak, toplardamar kalın bir dış tabakaya sahiptir. Damarın duvarlarında kas olmadığından dolayı, güç için bu tabakaya ihtiyaç duyar. Damarın lümeni (içi), kan akış hızının daha az olmasını sağlayacak şekilde atardamarlardan daha büyüktür.
Kalpden vücuda dağılan kanı yeniden kalbe getiren damarlardır.
Toplardamarlar hücrelerden incecik iplikler halinde başlar, birbirleriyle birleşip daha geniş damarlar haline gelirler. Bunu derelerin birleşip çayları, çayların da birleşip ırmakları meydana getirmesine benzetebiliriz. Atardamarlardan çıkan kan, «büyük dolaşım» sırasında vücutta bütün hücrelere dağıldıktan, besleme görevini yerine getirdikten sonra, dönüş yoluna koyulur. İşte, bu yorulmuş, kirlenmiş kanı toplardamarlar alır, kalbe getirir; aynı şekilde, «küçük dolaşım»da da akciğere gidip temizlenen kanı gene toplardamarlar alıp kalbe ulaştırır.
İnsan vücudunda toplardamarlar ilk oluşan parçalardan biridir. Dölüt daha, ana karnında, 3 mm. iken bile, üç çift toplardamar bulunur.
Kılcal damarlar
Kılcal damarlar en küçük kan damarlarıdır. Çapları ortalama, 0.2 mikrometrelik çok ince bir duvar ile, sekiz mikrometredir. Vücutta yaklaşık 100.000 km. uzunluğunda kılcal damar bulunur. Bunlar, dolaşımın ve vücut dokuları arasında gazların, besinlerin ve atıkların değiş tokuş yeridir.
Dolaşım sistemindeki en ince kan damarlarıdır. Yalnız mikroskopla görülebilen kılcal damarların bazısı o kadar incedir ki içlerine ancak birer alyuvar sığabilir. Bu gibi ince kılcallardan alyuvarlar, birer birer, sırayla geçerler. Kılcallar en ince atardamarlarla, en ince toplardamarları birleştirir. Bütün vücutta sık bir ağ tabakası meydana getirirler. Kemik ilikleri ve derideki kılcallar, kılcal damarların en kalın olanlarıdır.
Kılcal damarların duvarı çok incedir. Kanın taşıdığı besinler bu duvarlardan geçerek dokulara girer. Dokuların atacağı işe yaramayan maddeler de gene kılcalların duvarından geçerek kana karışır. Akciğer kılcallarında ise oksijen, kılcal damar duvarını geçerek kana karışır, karbondioksit de dışarı verilir. Vücuttan atılacak başka bir kısım maddeler de böbrek, bağırsak ve deri kılcallarından geçerek dışarı çıkar.
