Dede Korkut Hakkında Bilgi

Dede Korkut hikayeleri ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı yazımız. Dede Korkut hikayelerinin özellikleri ve konuları.

DEDE KORKUT, adına bağlanan destansı halk öykülerinin odak kişisi; bu öykülerden oluşan anonim derlemenin adı. Kitab-ı Dede Korkut ala Lisan-ı Tâife-i Oğuzân (Oğuz Halklarının Diliyle Dede Korkut Kitabı), adıyla Dresden Kitaplığı’nda bulunan (yarım bir kopyası da Vatikan Kitaplığı’nda ele geçen) tek yazmadır.

Dil özelliklerine ve anılan olayların tarih gerçeğine bakarak eserin yazıya geçirilme zamanı 15. yüzyıl sonlarıyla 16. yüzyıl başları kabul edilir. Bir önsözden sonra kitapta 12 öykü yer alır. Bunları derleyen, anlatan, yazıya geçiren kimse bilinmez. Ancak Dede Korkut kitabında güçlü bir tek sanatçının üslup ve anlatım ustalığı, dil yatkınlığı, buluş ve deyiş özellikleri göze çarpar. Her öykünün sonunda bir dilek ve mutluluk ortaklığını belirterek olayı sonuçlandıran ozan Dede Korkut’un ortaya çıkmasına karşın, adı bilinmeyen bir sanatçının bu öyküleri yazıya geçirdiği, dikkati oranında yeteneğiyle de güçlü bir kişilik taşıdığı kabul edilir.

Kuzeydoğu Anadolu ve Azerbaycan dolaylarında göçebe yaşamlarını sürdüren Müslüman Oğuz boylarının Orta Asya geleneğinden kaynaklanan destansı serüvenleri, yaşadıkları bölgenin tarih ve coğrafya özellikleriyle kaynaştırılıp anlatılmış; sözlü gelenekle yayılan halk öykülerinin nazım-nesir karışık özgün yapısı korunmuştur. Doğu Anadolu Oğuzlarının, komşu tekfurlar, Pontus kralları ile sürekli savaşlarını, aşiretler arasındaki kendi iç çatışmalarını ve bazı olağanüstü olayları konu alıp işleyen öyküler; tarih gerçekleri içinde kahramanların insancıl ve evrensel dramlarını ustalıkla belirten, etkili, meraklı ve güçlü örneklerdir.

Salur Kazan ve oğlu Uruz, Boğaç Han, Bamsı Beyrek, Bey Yüğnek, Uruz Koca, Deli Dumrul, Kanturalı, Başat, Begil oğlu Emre Uşun Koca oğlu Seğrek gibi yiğitlerin yaşadıkları serüvenler ayrı ayrı anlatılmıştır. Başka kahramanlar ise birçok yerde yalnızca bazı nitelikleriyle anılır: Bu durumuyla Dede Korkut kitabı; daha bütün, daha büyük, daha tam başka yazmalarının bulunması umuduna kadar zengin bir kaynaktır.

Dokuz öyküde yinelenen konu, Oğuzların düşman komşularla giriştikleri savaş serüvenleridir. İslâmlık öncesi Türk geleneğinin etkisiyle seçilen kişiler, soylu aile büyükleridir. Bir öyküde Azrail, birinde peri kızından doğma dev Tepegöz, İslâmlık etkisine yeni girdikleri belli olan bu çağ Türklerinin yeni inanç sistemine uyarlanma güçlüklerinin izlerini taşır. Kabile-aşiret ölçülerinin, kımız-şarap içimli şölenlerin yer aldığı öykülerde göçebe yaşayışın doğal gereği olarak avcılık ve hayvancılık uğraşı önde gelir; kadınların yüzleri açık, kişilikleri güçlüdür. Aşk, eşit bir seçmeyle karşılıklı olarak gelişir. Dede Korkut öykülerinin en ilginç yanı dilidir. Yapılan sözcük sayımına göre en çok 1500-2000 sözcüklük bu dille, yer yer yinelemelerle birlikte, çok etkili bir şiirsel anlatım sağlanmış, din terimleri dışında içine yabancı öğeler karışmamıştır.

Dede Korkut kitabındaki öykülerin bazılarında kökü Tevrat’a dayalı ortak motiflere, Eski Yunan destan ve tragedyalarının konu yakınlıklarına rastlanır. Ne var ki bütün bu konu yakınlıklarına karşın değişen önemli yan, sorunlara çözüm getiren ulusal yorumun değerli özelliğidir. Böylece Dede Korkut kitabı, Müslüman inancı içinde süregelen Türk toplum ahlakını, yiğitlik ve insanlık ölçülerini, kısaca Anadolu insanının özgün ve olgun niteliklerini belirten en önemli kültür ürünlerimizden biridir.

Dede Korkut kitabının başlıca kahramanları: Yiğitlik göstererek törenlere ad kazanan, her çeşit yarışta kendisine eş olan Banı Çiçek ile evlenecekken tutsak düşen Bamsı Beyrek; Tepegöz adlı insan yiyen devi alt eden Başat (Kiklop Polyphemos karşısında Odysseus gibi); bir baba oğul çekişmesinin kahramanı olan Boğaç Han; Azrail’e karşı geldiği için ölüm cezasına çarptırılan, imana gelince kendi yerine başka can bulma kaygısına düşen Deli Dumrul (Euripides’in Alkestis tragedyası); Ana özverisinin simgesi Burla Hatun, insana yoldaş üstün nitelikli söylencesel altın örneği Benliboz gibi varlıklardır.