Edward Thorndike’nin öğrenme kuramında deneme yanılma yoluyla öğrenme nedir? Deneme yanılma yoluyla öğrenmenin temel ilkeleri nelerdir?
Kaynak: pixabay.com
Seçme ve Bağlama (Deneme-Yanılma Yoluyla Öğrenme)
Thorndike’a göre öğrenmenin en temel biçimi deneme ve yanılmadır (seçme ve bağlama), insan veya hayvan belli bir problemle karşılaştığında problemin çözümüne katkısı olmayan başarısız davranışları eler, problemleri çözen ya da başarıya götüren davranışları ise seçer. Thorndike bu duruma seçme (eleme) ve bağlama adını verir.
Thorndike deneylerinde kedi, köpek ve tavuk gibi hayvanları kullanmış, özellikle kedilerle çalışmıştır. Örneğin, Thorndike yaptığı deneylerin birinde aç bir kedi kafesin içine konulur ve kafesin dışına da yiyecek bırakılır. Kedi kafesin parmaklıkları arasından sıyrılarak çıkmaya çalışmış, pedalı ve demirleri tırmalayıp ısırmış, kafesin içindeki her şeye saldırmıştır. 8-10 dakika olağanüstü bir çaba ve enerjiyle sürekli olarak tırmalamış, ısırmış ve sıkışarak çıkmaya çalışmıştır. Ancak sonunda kedi tesadüfen zinciri tırmalarken çekmiş ya da tesadüfen pedala basarak dışarı çıkabilmiştir. Aynı koşullarda ardışık denemeler yapıldığında kedi kendisini amaca ulaştırmayan tırmalama, ısırma vb. gereksiz tepkileri terk etmiştir. Birkaç denemeden sonra kedi kafese konulur konulmaz zinciri çekme ya da pedala basma davranışını göstererek dışarı çıkmıştır. Sonuç olarak, kendine haz veren, başarıya götüren davranış kalıcı olmuştur. Thorndike’a göre hayvan ne kadar çok problem çözme durumu ile karşı karşıya getirilirse problem çözme süresi o denli kısalır. Hayvana daha fazla deneme yapması için olanak verme, daha hızlı problem çözmesini sağlamaktadır.
insanların problem çözme davranışlarında da benzer bir mekanizma söz konusudur. Zor bir matematik problemini çözmeye çalışan çocuk, problemin çözümü için çeşitli yolları deneyecektir. Bu süreçte problemi çözmesini sağlamayan yollar elenecek, sadece problemi çözmesini sağlayan yol öğrenilecektir. Bir sonraki benzer bir problemde çocuk ilk olarak daha önce kendisini çözüme götüren yolu deneyecektir.
Örneğin; yeni bir kente taşındığımızda muhtemelen kısa, güvenli yolları ve adresleri bilmiyoruzdur. Gideceğimiz bir adrese önce farklı yollardan ulaşır, içlerinden en kısa ve güvenli yolu seçip, bundan sonraki aşamada o yoldan gideriz. Burada kullandığımız şey aslında bir deneme yanılmadır. Biz ilk başta en kısa yolu bilmediğimiz için sürekli alternatifler deneriz. İçlerinden en uygununa ulaşınca da sadece o , yoldan gideriz.
Thorndike, problem çözme süresi ardışık denemeler sonucunda yavaş yavaş kısaldığından öğrenmenin birden bire içgörüsel değil yavaş yavaş olduğuna karar vermiştir.
Örneğin, ilk defa yeni bir cep telefonu alan kişi, mesajın nasıl gönderilmesi gerektiğini öğrenmek için birçok yol dener. Sırasıyla tuşlara basar, hangi tuşun ne işe yaradığını öğrenmeye çalışır. Birçok deneme yanılma davranıştan sonra en sonunda mesaj göndermeyi başarır. Bu durum deneme yanılmaya dayalı öğrenmedir.
Deneme yanılma yoluyla problem çözme, çoğunlukla aralarında anlamlı ilişki örüntüleri olmayan problemlerin çözümünde ya da problem hakkında ön bilgilerin eksik olduğu durumlarda elverişli bir yöntem olarak kullanılabilir. Örneğin, çok sayıdaki anahtarın içinden, deponun anahtarının hangisi olduğunu veya bilgisayar tuşlarından hangisinde matematik sembollerinin yer aldığını deneme yoluyla bulabiliriz. Burada deneme yaptıkça hata miktarı azalır ve neticede doğru davranışı gerçekleştirmiş oluruz.
Ancak, unutulmamalıdır ki bireyin davranışının ne kadar ısrarlı biçimde süreceği bireyin o davranışı göstermek için gereken güdülenmişlik düzeyine de bağlıdır. Mesaj göndermede ilk denemesinde başarılı olamayan bireyin davranışı veya öğretmenin verdiği matematik ödevindeki problemleri çözmeye çalışan ama ilk denemesinde çözemeyen öğrencinin bu problem durumunu ortadan kaldırmak için ne kadar ısrarla yeni denemelerde bulunacağı, bireyin özelliklerine göre de belirlenmektedir. Bu nedenle öğretmenlerin, öğrencilerine verdikleri ödevlerin çok karmaşık olmaması konusuna dikkat etmeleri gerekir. Aksi halde öğrenci çaresizlik geliştirebilir ve başarılı biçimde çözebileceği problemleri de çözümsüz olarak görebilir.
