Deri nasıl elde edilir? Deri eşya yapımında kullanılan hayvan derileri hangileridir? Deri çeşitleri nelerdir? İsimleri ve özellikleri ile dericiliğin kısa tarihçesi.
Deri Nasıl Yapılır?
Dericilikte çeşitli hayvanların derilerinden faydalanılır. Kesim hayvanlarının, kuşların, kertenkele, timsah, yılan gibi sürüngenlerin, hattâ bazı balıkların derileri çeşitli usullerle temizlenip işlenerek faydalanılabilecek hale getirilir.
Günlük hayatta karşılaştığımız deri çeşitleri en çok sığır, at, keçi, koyun gibi hayvanların derilerinden elde edilmiştir. Yurdumuzda en iyi kalite sığır Erzurum-Kars yaylasında yetiştiğinden, en iyi kalitede deri de bu bölge hayvanlarından elde edilir. Öteki hayvanların nesli karışmış olduğundan, çoklukla bakımsız durumda bulunduklarından derilerinin pek az kısmı işe yarar. «Nokre sineği» denen sinekler sığırların derilerinde büyük zararlara yol açarlar. Bir de buna hayvan kesildikten sonra yüzülürken dikkatsizlik yüzünden açılan yaralar eklenirse, deriden faydalanılabilecek miktar daha da azalmış olur.
Hayvan kesildikten hemen sonra yüzülen deride % 60 su vardır. Bu da kısa zamanda derinin kokmasına, bozulup çürümesine açar. Bundan ötürü derinin, işleneceği fabrikaya gidene kadar bozulmadan saklanması gerekir. Bu da ya tuzlamakla, ya kurutmakla sağlanır. Bazen her ikisi birden yakılır.
Derilerin temizlenip hazırlanmasına “sepicilik” (tabaklık), bu işi yapana da “sepici” (tabak) denir. Sepilenecek deri ister taze, ister kurutulmuş, ister tuzlanmış olsun, bu derinin üst taraftaki üstderiden ve pöstekisinden, iç taraftaki küçük et parçacıklarından ayrılmış olması gerekir. Bu et parçacıkları ihmal edilirse deri çok çabuk bozulup çürür. Bunun için de çok kere itmemiş kireç gibi kimyasal maddelere başvurulur. Böylece, kılların deriyle olan bağlantıları ortadan kaldırılmış olur.
Bundan sonra deri kimyasal maddelerin bulunduğu havuzlarda bırakılır. Deri böylece yumuşar, kolayca işlenebilecek hale gelir. Yuvarlak gövdeli bir tahtanın üzerine geçirilen deriler aynı yuvarlaklıkta ağzı olan bir bıçakla kazınır.
Bütün bu işler eskiden elle yapılırdı, onun için çok uzun sürerdi. Bugün bunların birçoğu kimyasal maddelerle, modern makinelerle yapılmaktadır.
Derinin sepilenmesi ona hem sağlamlık, hem de dayanıklılık verir. Sepilenecek deriler içinde tanenli su bulunan büyük havuzlara yatırılır, aylarca orada bırakılır. Ara sıra sulanarak kurumasının önüne geçilir. Deriler bu tanenli suyu iyice emerler, böylece artık çürümeyecek hale gelmiş olurlar. Derilerin bu havzalarda kalması birkaç ay sürer. Manda, boğa, öküz gibi hayvanların derilerinin havuzlarda kalması iki yıla kadar uzatılabilir. Keçi, koyun derileri ise daha az tutulur. Buradan çıkarılan deriler, fırçalanır, havadar yerlerde kurutulur. Sert deriler üzerlerine vurularak hem yumuşatılır, hem sağlamlaştırılır. Tanen meşe, çay vs. gibi ilerde bulunan, buruk bir maddedir. Daha çok meşe palamutlarından çıkarılır. Halk arasında buna «mazı tozu» da denir.
Deri Çeşitleri
Deriler hayvanın çeşitli yerlerinden çıkarıldığına göre şu adları alırlar :
- Kafa — Kafa kısmından alınan deridir.
- Etek — Derinin kenar kısımlarıdır.
- Sırt — Baştan kuyruğa kadar olan arka kısmın ortasıdır.
Yünü çıkarılmamış derilere «pösteki», tek parça olarak çıkarılmış derilere «tulum», işlenmemiş derilere de «sırım» adı verilir.
Deriler, işlendikten sonra da çeşitli adlar. Başlıca olanları şunlardır:
Güderi. — Geyik derisinden yapılmış çok yumuşak ince bir deridir. Eldiven vs. gibi giyim eşyaları yapılır. Cam silip parlatmakta kullanılır.
- Kösele. — Büyük baş hayvanların derilerinden elde edilen çok sert ve kalın bir deridir. Dayanıklı olduğu için ayakkabıların taban ve topukları, bavullar vs. yapılır.
- Maroken. — Yumuşak bir cins keçi derisidir. Fas’ta işlendiği için bu adı almıştır. Çoklukla başka yerlerde de aynı tarzda işlenen derilere bu ad verilir.
- Meşin. — Tabaklanmış bayağı deridir.
- Süet (Podösüet). — Yumuşak, yüzü inci havlı bir çeşit deridir. Bu ad Fransızca «Peau-de-suede» (İsveç derisi) anlamına gelen bir kelimeden alınmıştır.
- Rugan. — Daha çok ayakkabı ve çanta yapımında kullanılan ayna gibi parlak, siyah bir deridir Çabuk çatlayıp yol yol ayrılabilir.
- Vidala. — Tabaklanmış dana derisidir. Ayakkabıların yüzü genel olarak bu deriden yapılır.
Ticarette bu derilerden başka yılan, kertenkele (lezar), timsah (krokodil), fok, yabani domuz, kuş, kurbağa ve balık derileri de kullanılır. Bu derilerden daha çok lüks ve pahalı eşyalar yapılır.
Akderi Nedir
Kâğıt icat edilmeden önce, uzun zaman saklanması istenen kitaplar çoklukla deri üzerine yazılırdı. Bu derinin de özel bir şekilde hazırlanışı vardı.
Parşömen üzerine yapılmış bir harita
Ceylân, koyun veya keçi derisi ponza taşı ile temizlenir, kâğıt gibi düz, pürüzsüz bir hale getirilirdi. Bu usul ilk olarak Orta Asya’da icat edilmişti. Sonra Anadolu’ya yayılmış, daha çok bu çeşit deriler Pergama (bugünkü Bergama) şehrinde işlendiği için «Pergamena» (parşömen) adını almıştı. Bu şekilde hazırlanmış deriye Türkler «akderi» veya «tirşe» derlerdi O zamana kadar yazılar bir cins kamış yapraklarından elde edilen, «papirüs» denilen yapraklara yazılırdı. Akderinin elde edilmesinden sonra bundan vazgeçildi. Bugün elde ceylân derisi üzerine yazılı birçok kıymetli kitap vardır.
Suni Deri
Bugün kimyasal yollarla deriye benzeyen maddeler elde ediliyor, bunlarla ayakkabı, bavul, çanta, cilt vs. gibi çeşitli eşyalar yapılıyor. Bunlara «suni deri» diyoruz. Suni deri yapmak için deri artığı, kâğıt, çuha gibi maddeler kauçuk, selüloz asetatı gibi kimyasal maddelerle yoğrulur, sıkıştırılır, bazen de sağlamlığını artırmak için, kalınca bir kumaşın üzerine yapıştırılarak ince tabakalar haline getirilir. Sonra üzerine presle hangi deri çeşidine benzetilmek isteniyorsa, o şekiller basılır.
Yorum yapılmamış
Hangi kerten keleden ayakkabı ve Çanta yapılır
Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederim.