Dikili taş nedir? Dikili taşlar ile ilgili genel ve tarihi bilgilerin yer aldığı ve ünlü dikili taşlar hakkında bilgi veren sayfamız.
Dikili Taş
Eski çağlardan kalma, anıt olarak dikilmiş uzun taşlardır. Tarih öncesi çağların dikili taşları, kitlelerinden dolayı, zamanımıza kalmıştır. En eskileri, Taş Devri’nin Cilâlı Tâş Çağı’na kadar çıkar. O zamanlar insanların elinde âlet olarak çakmak taşından yapılma baltalardan başka bir şey yoktu. Bu bakımdan, önceleri hiç yontulmadan dikilmiş olan taşlar ya mezar, ya da heykel niteliğindeydi. Bunlar ileri bir sanat görüşünün, toplum hayatında bir teşkilâtlanmanın delili olarak kabul edilir, çünkü birçok insanın gücünü bir araya toplamakla oraya dikilmişler, çoğu zaman uzak yerlerden taşsız bölgelere getirilmişlerdir.
Dikili taşların önce Avrupa’da mı, Asya’ da mı var olduğu çok tartışılmıştır. Eskilik yönünden çeşitli bölgelerde birbirinden daha eski olanlarına rastlanıyor. Bilhassa Orta Asya’da ve Türkistan’da, ölüleri anmak için dikildiği bilinen, sıralar halinde, ya da çepçevre dikili taşlar görülmüştür. Bunlara «balbal» denilir.
Bazan da, Anadolu’nun doğu bölgelerinde çok defa görüldüğü gibi, dikili taşların ne maksatla dikildiği unutulmuş, çevrelerinde birtakım halk masalları meydana gelmiştir. Çoğu zaman, bu gibi masallar, dikili taşları, şu veya bu sevdanın başarısızlığından sonra taş kesilmiş insanlar diye anlatır.
Orhun Yazıtları
Dikili taşlar, yapılışlarına ve kullanılışlarına göre çeşitlidir. Eski Mısır’dan kalma dikili taşlar, tepeye doğru incelen, dört-köşe, yontulmuş taşlardır. Bunların üzerinde hiyeroglifle yazılar vardır. Firavun mezarlarının giriş yerlerine dikildiği için bir nevi nişantaşı, işaret taşı vazifesini görür, üstündeki yazıtlarda firavunun başarıları, hayatı anlatılır. Bu dikili taşlardan bir kısmı, depremlerde yıkılmış, yahut parçalanarak başka binaların yapılışında kullanılmıştır. Bazıları, kazılar sonunda, devrilmiş bir halde elde edilerek başka yerlere taşınmıştır. İstanbul’daki Sultanahmet Meydanı’nda, Paris’teki Concorde Meydanı’nda, Amerika’da bunlardan bulunmaktadır.
Edebiyatımızın ilk yazılı kaynaklarını teşkil eden Orhon Anıtları da, Asya’da, Orhon nehri kıyısında bulunmuş, dördü dar, dördü geniş olmak üzere sekiz yüzlü iki dikili taştır. Bunların üzeri geniş façatalarda Göktürk alfabesiyle, dar façatalarda Çin alfabesiyle yazılıdır. Kültigin ve Bilge Kağan’ın savaşlarını, milleti nasıl yücelttiklerini anlatır.
Bazı dikili taşlar ise başka maksatlarla dikildikleri halde, o maksat kaybolunca dikili taş haline girmişlerdir. İstanbul’un Fatih semtindeki Kıztaşı, aslında, tıpkı Londra’nın Trafalgar Meydanı’ndaki Nelson Anıtı veya Paris’in Vendöme Meydanı’ndaki anıt gibi, üzerinde heykel bulunan bir kaideydi, Çemberlitaş gibi, zamanla o da bir dikili taş halini almıştır.
