Dilbilgisinde Kip Nedir?

Dilbilgisinde fiiller ile ilgili kavramları ve aldığı şekle verilen isim olan kip ile ilgili açıklayıcı ve örnekler ile KİP konu anlatımının yer aldığı yazımız.

Dilbilgisinde fiillerin, işleri, hareketleri, durumları zamanla ilgili haber verirken, ya da dilek kavramı ile bildirirken aldığı şekle «kip» denir.

Türkçe’de biri «Haber kipi», biri de «Dilek kipi» olmak üzere iki kip vardır.

1. — Haber Kipi: Bir işi, bir hareketi, bir durumu zamanla ilgili olarak haber verir: «Hava açtı» gibi.

2. — Dilek Kipi: Bir işe, bîr harekete, bir duruma dair dilek belirtir: «Hava açsa» gibi.

Haber kiplerinin, işleri, hareketleri, durumları zamanla ilgili olarak bildirdiklerinden üç tane temel zaman şekli bulunur. Bunlar «Geçmiş zaman», «Şimdiki zaman» ve «Gelecek zaman» dır. Ayrıca, geçmiş zaman, «di’li geçmiş», «miş’li geçmiş» olmak üzere iki şekilde olur. Dilek kiplerinin ise, işleri, hareketleri, durumları dilek, şart, gereklilik ve emir anlamları ile bildirdiklerinden «dilek-şart», «istek», «gereklilik», «emir» gibi dört şekli vardır.

Zamanların, bunlardan başka bir de, geçmiş, gelecek ve şimdiki zamanlarda tekrarlanan işleri bildiren «geniş zaman» adlı bir şekli vardır..

Haber kipinin «di’li geçmiş zaman» ında fiil, işlerin hareketlerin, durumların eskiden olduğunu kesin şekilde bildirir; «miş’li geçmiş zaman» ında işlerin, hareketlerin, durumların eskiden olduğunu başkasından işitmiş gibi bildirir; «şimdiki zaman» ında işlerin, hareketlerin, durumların konuşulduğu sırada olduğunu bildirir; «gelecek zaman» ında işlerin, hareketlerin, durumların konuşulan zamandan sonra yapılacağını, ya da olacağını bildirir; «geniş zaman» ise her zaman tekrarlanan işleri, durumları, hareketleri bildirir.

Fiil, dilek kipinin «dilek şart» şeklinde başlıca işe, harekete, duruma, kendi bildirdiği işi, hareketi, ya da durumu şart koşarak bunlarla ilgili bir dileği bildirir; «istek» şeklinde, işi, hareketi, ya da durumu istek anlamı katarak bildirir; «gereklik» şeklinde bir hareketin, bir durumun olmasını bildirir; «emir» şeklinde ise bir işin, bir hareketin, bir durumun olmasını bildirir.