Dinamo nedir, ne işe yarar? Dinamoyu kim bulmuştur? Dinamo nasıl çalışır, özellikleri, yapısı ve parçaları nelerdir? Dinamo hakkında bilgi.
DİNAMO Nedir?
Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren makinedir. «Jeneratör» de denir. İçinde yaşadığımız elektrik çağı dinamo sayesinde mümkün olmakta, kullanılan bütün elektrik akımı hemen hemen dinamolar vasıtasıyla sağlanmaktadır. Bir otomobilin elektrik akımını sağlayacak kadar küçük dinamolar olduğu gibi, 500.000 nüfuslu bir şehrin elektrik ihtiyacını sağlayacak kadar büyük olanları da vardır.
Dinamolar iki çeşittir. Bir kısmı «alternatif akım», bir kısmı da «doğru akım» meydana getirir.
Dinamo Nasıl Çalışır?
Dinamonun çalışması İngiliz fizik bilgini Michael Faraday‘in 1831’de yaptığı keşfe dayanır. Faraday bakır tel gibi bir iletkeni bir mıknatıs yakınında hareket ettirmekle, yahut mıknatısı bir iletken yanında hareket ettirmekle elektrik akımı meydana getirilebileceğini keşfetmişti.
Bir mıknatısın çevresinde mıknatıslık etkisinin belli olduğu alana «manyetik alan» denir. Bir bobinin, bir U mıknatısının kuzey ve güney kutupları arasında devamlı olarak dönmesi elektrik akımını meydana getirir. Dinamoların esası budur. Dinamolar doğru veya alternatif akım meydana getirirler. Bir manyetik alanı bir iletken bir yönde keserse elektronlar iletkende o yöne doğru gider; aksi yönde keserse elektronlar aksi yöne doğru gider.
Şimdi halka şeklinde bir telin bir manyetik alan içinde döndüğünü düşünelim. Bu halkanın bir tarafı bir yönde, öbür tarafı da aksi yönde manyetik alanı kesecek, böylece telde sıra ile birbirine zıt yönde akan akımlar meydana gelecektir. Halkanın boş tarafı manyetik alana gelince de hiç akım meydana gelmeyecek, böylece bir devirde iki defa akım sıfıra düşecektir. Bu şekilde akım meydana getiren dinamolar «alternatif akım dinamosu» dur; bunlara «alternatör» denir.
Doğru akımı meydana getiren dinamolar da aslında birer alternatördür. Fazla olarak bunlara bir kollektör ilâve edilir. Kollektor alternatif akımı doğru akıma çevirir. Bir kollektör en basit şekliyle ikiye bölünmüş, iki parçası birbirinden iyice yalıtılmış bir halkadan ibarettir. Bunun her parçası dönen bobinin bir ucuna tutturulmuştur. Bu halkanın karşılıklı iki tarafında madeni fırçalar bulunur. Bu fırçalar bir iletkenle birbirine bağlıdır. Halkanın parçaları sıra ile bu fırçalara dokunur. Böylece, alternatif akım doğru akım haline gelir.
Dinamonun Parçaları
Her dinamo başlıca «duraç» ve «döneç» olmak üzere iki kısımdan ibarettir. Duraç manyetik alan meydana getirecek bobin sargıları ve kutup parçalarından meydana gelir. Döneç de demir üzerine sarılmış bir bobindir. Bu bobinin telleri yalıtılmıştır. Döneç bir tek halkadan ibaret olsa, ne kadar hızlı dönerse dönsün, fazla akım meydana getirmez. Bunun için, tellerin sargı sayısı artırılır. Eskiden döneçler halka biçiminde olurdu, bugün silindir biçiminde yapılmaktadır. Doğru akım verecek dinamolarda ayrıca bir de kollektör ve madeni fırçalar bulunur. Dinamolarda kuvvetli bir manyetik alana ihtiyaç olduğundan elektrik mıknatısı kullanılır. «Manyeto» denilen küçük dinamolar ise sabit mıknatıs yardımıyla çalışır. Manyeto daha çok bazı çeşit telefonlarda kullanılır.
Endüstride kullanılan dinamoların gereken enerjiyi meydana getirebilmeleri için bunlarda dört, altı, sekiz veya daha fazla kutup kullanılır. Bunların döneçleri de bir merkez etrafında birleştirilmiş ayrı ayrı bobinlerden meydana gelir. Alternatör döneçleri genel olarak her manyetik alan için iki, üç bobin taşırlar. Bu bobinler birbirleriyle ayrı bir endüksiyon devresi meydana getirecek şekilde birleştirilmişlerdir. Böylece, bu dinamolar iki, yahut üç ayrı alternatif akım meydana getirirler. Bunlara «iki fazlı», «üç fazlı» alternatörler denir. Meydana getirdikleri akım da üç telle iletilir.
