Yay nedir, ne işe yarar, nasıl kullanılır? Yayların özellikleri, kuvvet ile olen ilişkisi ve dinamometrede kullanımı hakkında bilgi.
Bir dinamometre veya kısaca “dyno”, kuvveti, kuvvet momentini (tork) veya gücü ölçmek için kullanılan bir cihazdır. Örneğin, bir motor, motor veya diğer dönen ana hareket ettirici tarafından üretilen güç, aynı anda tork ve dönüş hızı (rpm) ölçülerek hesaplanabilir.
Pompa gibi tahrikli bir makineyi çalıştırmak için gereken torku ve gücü belirlemek için bir dinamometre de kullanılabilir. Bu durumda, bir motor veya sürüş dinamometresi kullanılır. Sürülmek üzere tasarlanmış bir dinamometreye absorpsiyon veya pasif dinamometre denir. Sürebilen veya emebilen bir dinamometreye evrensel veya aktif dinamometre denir.
Dinamometre ve Yayların Özellikleri
YAYLAR
Kuvvet uygulandığında şekil değiştiren, uygulanan kuvvet kalktığında ise eski hâline dönen cisimlere esnek cisim denir.
Esnek cisimler günlük yaşamda pek çok yerde (bazı tişörtler ve çoraplar, mandal, tükenmez kalem) kullanılırlar. Yaygın olarak kullanılan esnek cisimlerden biri de yaydır. Koltuk, araba, motosiklet ve egzersiz aletleri yayların kullanıldığı eşyalardan bazılarıdır.
Yaylar; boylarına, yapıldıkları malzemenin cinsine ve kalınlıklarına göre farklı esneklik gösterir. Kalem, toka gibi eşyalarda ince ve yumuşak yaylar kullanılırken arabaların sarsılmasını azaltmak için daha kalın ve sert yaylar kullanılır.
► Bir yayın gerilmesi veya sıkışması yaya uygulanan kuvvetle doğru orantılıdır.
Şekilde de görüldüğü gibi aynı ağırlıktaki cisimler, yayın aynı miktarda uzamasına neden olur.
Yaylar, uçlarına asılan cismin ağırlığı nedeniyle uzar. Aynı zamanda yay cisme, cismin ağırlığına zıt yönde bir tepki kuvveti uygular. Cisim yayın ucunda dengede kaldığında bu iki kuvvet de birbirine eşit büyüklükte olur.
Yayın uyguladığı kuvvet = Cismin ağırlığı
Advertisement
Yaylara taşıyabileceğinden fazla kuvvet uygulandığında esneklik özelliklerini kaybederler ve eski hâllerine dönemezler.
DİNAMOMETRE
Dinamometre, yayların esneklik özelliğinden yararlanılarak hazırlanan bir ağırlık ölçme aletidir. Farklı ağırlıktaki cisimleri ölçmek için çeşitli dinamometreler kullanılır.
- Büyük kütleli cisimlerin ağırlıkları kalın ve sert yaylardan yapılmış dinamometrelerle ölçülür.
- Küçük kütleli cisimlerin ağırlıkları ince ve yumuşak yaylardan yapılmış dinamometrelerle ölçülür.
1 kg kütleli cisme etki eden yer çekimi kuvvetinin yaklaşık değeri 10 N dur. Yani 1 kg lık cismi dinamometre ile tarttığımızda 10 N büyüklükte bir kuvvet ölçeriz. Benzer şekilde kütlesi 4 kg olan un paketinin ağırlığı yaklaşık 40 N dur.
