Cezayirli Hasan Paşa kimdir? Ünlü Türk sadrazam, devlet adamı ve asker Cezayirli Gazi Hasan Paşa hayatı ve dönemi olayları hakkında bilgi.
Cezayirli Hasan Paşa
1714 ile 1790 yılları arasında yaşamış ünlü bir Osmanlı sadrazamıdır. Aslen Azerbaycanlı’ydı, Tekirdağ’da büyüdü, askere yazılarak cesaret ve zekası ile yükseldi, 1740 yıllarında Cezayir’e gidip deniz savaşlarında da başarı gösterdi, Fas sınırında bir Türk vilayeti Cezayirli Tiemsen sancakbeyi oldu. Fakat amiri olan Cezayir beylerbeyi ile arası açılınca İspanya’ya geçti, Kral IV. Carlos’tan iltifat gördü, Napoli’de de bir müddet bulunup İstanbul’a geldi, fakat Cezayir Beylerbeyi kendisini Babıali’ye şikayet ettiğinden tevkif olundu. Muhakeme edilince suçsuz olduğu anlaşıldı, 1767’de amiral oldu, 1767’de «kapudane-î hümayun» (oramiral) rütbesine yükseltildi. 1768-1774 Türk – Rus Savaşı’nda büyük yararlıklar gösterdi, «Gazi» unvanı ve altın çelenkle taltif edildi.
1770’de vezaretle Kaptanı Derya (büyük-amiral ve deniz kuvvetleri komutanı) olan Hasan Paşa bu görevde 15 yıl kaldı. Zekası ve yerinde tavsiyeleriyle I. Abdülhamit üzerinde büyük nüfuz kazandı, sadrazamları gölgede bırakacak derecede devlete hakim oldu, kendisine «saltanat atabeyi» (bugünkü anlamı ile diktatör) denmeye başlandı.
1787’de Türkiye, Rusya ve Almanya ile yeniden savaşa girince Hasan Paşa, 1788’de Yılan Adası Deniz Savaşı’nda Rus donanmasını bozguna uğrattı. Fakat savaş sonradan Osmanlının aleyhine döndü, çünkü Osmanlı yalnız başına hem Rusya, hem Almanya ile çarpışmak zorunda kalmıştı. Bu durum Paşa’nın itibarını kırdı, 1789’da I. Abdülhamit, Özü Kalesi’nin Ruslar’ın eline geçmesinin tafsilatını bildiren tezkereyi okurken üzüntüsünden inme inip ölünce Hasan Paşa bütün itibarını kaybetti.
Yeni hükümdar III. Selim gençti, tahakküme tahammülü yoktu, Hasan Paşa’yı kaptanlıktan azledip Anadolu Beylerbeyi yaptı.
Sonradan, Hasan Paşa, Besarabya’da İsmail Meydan Savaşında Ruslar’ı bozguna uğrattığı için, III. Selim 1789’da kendisini sadarete getirdi. Hasan Paşa’nın ilk hareketi, Dinyester ağzındaki Akkerman Kalesi’nin Ruslar’ın eline düşmesine sebep olan Tayfur Paşayı idam ettirmek oldu. Fakat kış olduğundan başka bir faaliyette bulunamadı. Kıyafet değiştirip ordu içinde dolaşırken üşüttüğünden, 30 Mart 1790’da Şumnu yakınlarında öldü. Şumnu’da yaptırmış olduğu Bektaşi tekkesine gömüldü.
Gazi Hasan Paşa, sözünü dinletmesini seven, Padişah’ın yanında bile dosdoğru konuşan bir adamdı. Donanmada yaptığı ıslahat çok önemlidir. Avrupa’da da büyük şöhret kazanmıştı. 76 yaşında öldüğü güne kadar zindeliğini, yorulmaz faaliyetini korumuştu. Uzun müddet Cezayir’de kalıp burada ün kazandığından «Cezayirli» diye anılmıştır. Terbiye ettiği bir aslanı yanından .ayırmaz, deniz ve kara seferlerinde hep yanında götürürdü.
Kaynak – 2
Cezayirli Hasan Paşa; Osmanlı sadrazamıdır (Kafkasya 1715 -Şumnu 1790). 25 yaşında, Yeniçeri Ocağı’na yazıldı. Belgrad kuşatmasında yararlık gösterdi. Cezayir yolunda bir gemiyi ele geçirerek içindekileri tutsak aldı. Cezayir dayısının gözüne girdi, korsanlık yapmasına izin verildi. Tlemsen sancakbeyi olduysa da burada öldürüleceğini anlayınca, İspanya’ ya kaçtı ve Kral Carlos’tan yakınlık gördü. İspanya’dan Napoli yoluyla İstanbul’a geldi. Tlemsen hazinesinden para alarak kaçtığı İstanbul’a bildirildiği için hapse atıldıysa da suçsuz olduğu anlaşılınca malları kendisine geri verildi ve donanmaya alındı, rütbesi hızla yükseldi. 1768 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Akdeniz’de Rus Donanması’ na karşı başarıyla çarpıştı. Çeşme Limanı’na demir atan Osmanlı Donanması 6/7 Temmuz 1770 gecesi, düşman donanmasının ateş gemileriyle yakıldı. Bu savaştan sonra Hasan Paşa beylerbeyi oldu. Rusların asker çıkardığı Limni Adası’nı korumakla görevlendirildi. 5 ekim 1770’te kaleyi teslim etmeye hazırlanan muhafızların yardımına yetişti. Güneydeki Mondros Limanı’ndaki Rus Donanması’na ağır kayıplar verdirdi; Çanakkale’ye döndü. Başarıları üzerine Kasım 1770’te kaptanı derya oldu. Üç yıl kaptanıderyalık ve Boğaz Seraskerliği yaptıktan sonra I. Abdülhamit‘i tahta çıkması üzerine Rusçuk Seraskerliği’ne atandı. 1774’te ikinci kez kaptanıderya oldu ve 15 yıl aralıksız hizmet gördü. Sağlam ve güçlü bir donanma kurmayı başararak 1775’te Akkâ’ya geldi, Suuriye’yi egemenliğine almak isteyen Tahir Ömer’i yendi, Şam’a kadar izleyerek ortadan kaldırdı.
Mora’da ayaklanan Arnavutları Trapoliçe’de etkisiz kılarak Mora’da güvenliği sağladığından bu eyalet muhassıllık olarak kendisine verildi (1779). Çerkeş beylerinin devlete başkaldırmaları üzerine Mısır’da düzeni sağlamakla görevlendirildi. 1786 Haziranında da İskenderiye Limanı’na çıkarak ayaklanmayı bastırdı. I. Abdülhamit‘in yerine tahta çıkan III. Selim, Hasan Paşa’yı Anadolu Valiliği ile İsmail Seraskerliği’ne atadı. İsmail önünde Rusları yenerek İsmail Kalesi’ni de kuşatmadan kurtardı. Bunun üzerine, Cenaze Hasan Paşa’nın görevden alınmasıyla boşalan sadrazamlığa getirildi (3 Aralık 1789). Bu görevi yalmzca üç buçuk ay sürdü. Kısa süren bir hastalıktan sonra öldü.
