Divan edebiyatında bulunan nazım şekilleri, divan şiirinin nazım türleri, divan edebiyatında nesir türleri hakkında bilgi.
DİVAN EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
Divan edebiyatı nazım şekilleri İran, Arap ve Türk edebiyatlarında ortak kullanılmış şekillerdir. Kaside ve Gazel Arap şiirinden; Mesnevi ve Rubai İran şiirinden alınmıştır. Tuğuy ve Şarkı se Klasik edebiyata Türklerin kattıkları şekillerdir. Bütün nazım şekilleri aruz ölçüsüyle yazılır.
1. Gazel:
Aşk, tabiat ve tasavvuf konularını işler. Divan şiirinde en çok kullanılan bir şekildir. 5-15 beyit arasında değişir. İlk beyti kendi arasında kafiyeli diğer beyitlerin ilk mısrası serbest ikinci mısrası birinci beyitle kafiyelidir. Kafiyelenişi aa/ba/ca/da şeklindedir. Bütün beyitleri aynı konudan bahsediyorsa Yek-ahenk; her beyti aynı derecede güzel gazellere Yek-avaz gazel denir.
Sevgiler, en derin, en içli duygular ve en coşkun heyecanlar gazellerle anlatılır. İlk beytine matla, son beytine makta denilir.
2. Kaside:
Beyit birimiyle yazılmakta ve gazel gibi ka-fiyelenmektedir. 33-99 beyit arasında olmaktadır. Kasidenin giriş kısmına teşbih veya nesib adı verilmektedir. Burada tabiat tasvirleri veya âşıkane duygular dile getirilmektedir. Methiye bölümüne geçmek için geçiş beytine girizgah, denir. Sonra asıl bölüm methiye gelir. Şairin övündüğü fahriye bölümü ve dua bölümü ile kaside biter.
Kasidelerin isimlendirilmesi,
- a) Teşbib bölümünde tasviri yapılan konuya göre, bahariye, şitaiye, ramazaniye gibi isimler verilir.
- b) Kafiyesine göre lamiyye, raiyye şeklinde isimlendirilir.
- c) Redifine göre Kerem kasidesi, sümbül kasidesi gibi isimlendirilir.
3. Mesnevi:
Beyit birimiyle yazılmaktadır. Her beyit kendi arasında kafiyelidir. Beyit sayısında bir sınırlama yoktur. Uzun uzun hikayeler, diğer konular bu nazım şekliyle yazılabilir. Kafiyelenişi aa/bb/cc/dd şeklindedir. Aşk, tabiat, tasavvufi ve sosyal konular bu şekille işlenebilir.
4. Rubai:
Dört mısralık bir nazım şeklidir. Kafiyelenişi aaba şeklindedir. Rübailer genellikle bir hayat görüşünü, bir felsefi düşünceyi veya tasavvufi bir heyecanı ve duyguları ifade eder.
5. Tuyuğ:
Rübai gibi kafiyelenen dört mısralık bir nazım şeklidir.
6. Şarkı:
Türklerin bulduğu bir nazım şeklidir. Dörtlükler, aaaa/bbba/ccca/ddda şeklinde kafiyelenir. Aşk, tabiat, yeme, içme gibi konular işlenir. En büyük ustası Nedim’dir.
7. Murabba:
Her bendi dört mısradan meydana gelen manzumelere murabba denir. Kafiyelenişi şarkı gibidir.
8. Musammatlar:
Bendlerden meydana gelen manzumelerin genel adıdır. Dört mısradan meydana gelene murabba, beşli olanlara muhammes… adı verilir.
9. Terkib-i bend:
Bendlerden oluşur. Her bend, bir hane ve bir vasıta bölümünden oluşur. Hane bölümleri 5-15 beyit arasında değişir. Haneler aa/ba/ca/da… şeklinde kafiyelenir. Vasıta beyitler kendi aralarında kafiyelidir.
10. Terci-i bend:
Bütün özellikleri yönüyle Terkib-i bende benzer sadece vasıta beyti aynen tekrarlanırsa bu şekle Terci-i bend adı verilir. Bir de Terci-i bendler konu bakımından Allah’tan ve kainattan bahseden konulan işler.
11. Müstezad:
Bir uzun bir kısa mısradan meydana gelen gazellere müstezad denir. Aruzun ayrı ayrı kalıplarıyla yazılır. Uzun kısa mısralar ayrı ayrı kendi aralarında gazel şeklinde kafiyelenirler.
12. Kıt’a:
Kıtalar kafiyeleniş bakımından matlasız gazellere benzeyen ve genellikle dört mısradan meydana gelen bir nazım şeklidir. Nazım birimi beyittir.
DİVAN ŞİİRİNDE NAZIM TÜRLERİ
1. Tevhid:
Allah’ın birliğini yüceliğini anlatan şiirlerdir. Genellikle kaside şekliyle yazılırlar.
2. Münacaat:
Allah’a yalvarış şiirleridir. Daha çok kaside şekliyle yazılır.
3. Na’t:
Hz.Muhammed’i övmek için yazılan şiirlere denir. Daha çok kaside şekliyle yazılır.
4. Miraciye:
Hz.Muhammed’in Allah’la görüştüğü olayı anlatan şiirlerdir.
5. Hicviye:
Bir kimsenin kusurlarını ortaya koymak ve onu yermek için yazılan şiirlerdir.
Genellikle kaside şekliyle yazılır.
Hak edebiyatında taşlama denilir.
6. Methiye:
Birilerini övmek için yazılan şiirlerdir. Genellikle kaside şekliyle yazılır.
7. Mersiye:
Ölen bir kimsenin iyiliklerini sayıp döken ağıtlardır. Halk edebiyatında ağıt denilir.
8. Fahriye:
Kendisini övmek için yazılan şiirlerdir.
9. Hezl, Tehzil:
Mizah, güldürmece şeklindeki şiirlerdir.
10. Lügaz ve Muamma:
Lügaz manzum bilmecedir. Bir şahıs ismi gizleyen bilmecelere muamma denir.
11. Sakinâme:
Sakiden, içkiden ve içki meclislerinden bahseden eserlerdir. Mesnevi şekliyle yazılır. Tasavvufi olanları da vardır.
12. Sûrnâm:
Şehzadelerin sünnet düğünlerini ve kadın sultanların evlenme törenlerinden bahseden eserlerdir. Nesir şeklinde olanları da vardır.
13. Gazavatnâme:
Savaşladan, kahramanlıklardan ve zaferlerden bahseden eserlere denir. Nesir şeklinde yazılanlar da vardır.
DİVAN EDEBİYATINDA NESİR TÜRLERİ
1. Münşeat:
Resmi yazılar ve mektuplardan toplanmış eserlerdir.
2. Tarihler:
Eskiden tarihler üslup gözetilerek yazıldığı için edebi eser sayılmıştır. Osmanlı tarihleri bu türe girerler.
3. Hamse:
Beş mesmeviden meydana gelen esere hamse denilir.
4. Tezkireler:
Aynı meslekten olan kimselerin hayatlarını anlatan ve eserlerinden örnekler veren eserlere denir. Şair tezkireleri en güzel örnektir.
5. Dini-Tasavvufi Eserler:
Tefsirler, şerhler, siyerler, evliya menkıbeleri, peygamber kıssaları, evliya tezkireleri başlıcalarıdır.
6. Ahlaki Eserler:
Ahlaki öğüt veren eserlerdir.
7. Seyahatnameler:
Gezip görülen yerlerle ilgili yazılan eserler.
8. İlmi eserler:
Çeşitli konularda yazılan ilmi eserlerdir.
