Divan-ı Hikmet nedir, kim tarafından, ne zaman yazılmıştır? Ahmet Yesevi’nin Divan-ı Hikmet’i özellikleri nelerdir, hakkında bilgi.
DİVÂN-I HİKMET ÖZELLİKLERİ
Divân-ı Hikmet, “Hoca Ahmet Yesevi“nin “hikmet” adı verilen şiirlerinin toplandığı kitaptır. “Pir-i Türkistan” olarak ünlenen Ahmet Yesevi, günümüzde Kazakistan sınırları içinde kalan Türkistan (Yesi) şehrine 157 km uzaklıktaki Sayram kasabasında doğmuştur. Mutasavvıf bir aileden gelen Ahmet Yesevi, ailesinden aldığı eğitimin ardından o sıralarda Selçuklulara bağlı olarak Karahanlıların yönetiminde bulunan Buhara’ya gelmiş, burada uzunca bir süre kalarak dini ve tasavvufi olgunluğa eriştikten sonra Yesi kentine dönmüş, orada kendi adıyla anılan Yesevilik tarikatını kurarak Sirderya (Seyhun) ve Taşkent çevresindeki göçebe Türkler arasında tasavvuf aracılığıyla İslamiyet’in kökleşmesi için çalışmıştır.
Hikmet Şiiri
Ahmet Yesevi’nin yaşadığı dönemde hakimiyetini devam ettiren Selçuklu Devleti, Türklerin kurduğu ve yönettiği bir devlet olmasına karşın bu devlette bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsçaydı. Bilginler, aydınlar, yazarlar, şairler Türkçeyi hor görüyorlardı. Türkçe, yalnızca askerlerle göçebe ya da köylü olarak yaşamlarını sürdüren Türklerin konuşma diliydi. İşte böyle bir zamanda yaşayan Ahmet Yesevi, Türklere Müslümanlığı ve tasavvufu öğretmek için “hikmet” denilen şiirler yazdı. Bu şiirler, on binlerce seveni tarafından bütün Türk coğrafyasında halka öğretildi. Bu yolda şiir yazan yeni şairler ortaya çıktı ve Türk dili, edebi bir dil olarak yeniden canlandı. Ahmet Yesevî’nin “hikmet’leri islamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı nazım türlerinden olan “ilahi”nin ilk örnekleri olarak kabul edilebilir. Buradan hareketle Ahmet Yesevi‘nin de “dinî-tasavvufî Türk halk şiiri”nin kurucusu olduğu söylenebilir.
Ahmet Yesevî’nin kitabındaki her bir hikmet, 5-25 arasında değişen dörtlükten oluşmaktadır. Bu dörtlükler, hece ölçüsünün daha çok 4+3=7’li ve 4+4+4=12’li kalıbıyla oluşturulmuştur, islam dininin ve tasavvufun temel özelliklerinin halkın anlayabileceği bir dille anlatıldığı didaktik şiirler olan hikmetlerde genellikle yarım uyak ve redifler kullanılmıştır. Şiirlerin çeşitli özelliklerinin islamiyet öncesi Türk şiiriyle benzerlikler taşıması, halkın bu şiirlerde anlatılan düşünceleri çabuk benimsemesi sonucunu doğurmuştur.
“Hikmet”lerin bir bütün halinde Hoca Ahmet Yesevî’nin yaşadığı çağda yazıya geçirilmemesi, bugün elimizde bulunan “Divân-ı Hikmetlere Yesevîlik temelli başka şiirlerin girmesine de neden olmuştur. Sonuçta ortaya çıkan eser, Hoca Ahmet Yesevî’nin kitabı olmaktan çok “Yesevîlik”in kitabı olmuştur.
Ahmet Yesevi
AHMET YESEVÎ (1083 -1166)
Ahmet Yesevî’nin yaşamı hakkındaki bilgiler, o kadar az ve efsanelerle o kadar karışmıştır ki onun gerçek kişiliğiyle ilgili kesin bir şey söylemek zordur. Hâl böyle olmasına rağmen menakıpnamelerden ve hikmetlerindeki kayıtlardan elde edebildiğimiz sınırlı bilgiler, yaşamının bazı yönlerini aydınlatmaktadır.
Elde edilen bilgilere göre, Ahmet Yesevî, Türkistan’ın Çimkent şehrinin doğusunda bulunan Sayram kasabasında doğmuştur. Bazı kaynaklarda ise Yesi’de dünyaya geldiği belirtilmektedir.
Doğum ve ölüm tarihleri kesin değildir. Onun XI. yüzyılın ikinci yarısında dünyaya geldiği kabul edilmektedir. Ahmet Yesevî, küçük yaşta önce annesini, sonra da babasını kaybetmiş, ablası Gevher Şehnazla birlikte Yesî’ye yerleşmiştir. Yedi yaşlarındayken burada Arslan Baba adlı bir Türk’ten dinî-tasavvufî eğitim almıştır.
Ünü kısa sürede bütün Türkistan’da yayılmıştır. 63 yaşına geldiğinde çok sevdiği Peygamber’e saygısından (Peygamber 63 yaşında vefat ettiği için) inzivaya çekilmiştir.
Yesevilik düşüncesinin kurucusudur. Türk dünyasında yüzyıllarca süren bir etkiye sahiptir. Bunu özellikle Anadolu’da tasavvuf hareketinin kurucularından Hacı Bektaş Velî ve Yunus Emre’de görmek mümkündür.
Hikmetleri, sonradan Yesevî dervişlerince Divân-ı Hikmet adıyla toplanmıştır.
