Divan nedir, sözlük anlamları. İslam ve Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olan divan nedir? Divan çeşitleri ve divan özellikleri hakkında bilgi.
Kaynak : pixabay.com
DİVAN
İslam uygarlığı etkisindeki (ümmet çağı) yüksek zümre sanatçılarının, -uzun mesneviler dışında- şiirlerini topladıkları kitaplara verilen isimdir. Divan-ı Fuzuli, Divan-ı Baki, Divan-ı Nedim… Çok kesin bir kural olmamakla birlikte aşağı yukarı bütün divanlarda şu düzene uyulur:
1- Kasideler (Kasaid) bölümü: Tanrı birliğini işleyen tevhid’ler, Tanrı sevgisini ve içten yakarışları dile getiren münacaat’lar, peygamberi öven naat’-lar, ilk dört halifeyi, dört imamı öven kasidelerle başlayarak zamanın din büyüklerini padişahlarını, devlet adamlarını ve şairi koruyup esirgeyen kişileri öven medhiye’ler… (konularının önem ve değer sırasına göre).
2-Tarihler (Tevârih) bölümü: (Arap harflerinin her birinin bir sayı değeri vardır; ebced hesabı denen bu yöntemle şair, bir mısra ya da beyitte kullandığı kelimelerdeki harf değerlerini toplamıyla sözünü ettiği olay, kurum, kişinin tarih sayısını tutturur. Hicri olarak). Belli kişilerin doğum, ölüm, hükümdarlık başlangıçlarını, bazı anıt ve yapılarının tamamlanış yıllarını belirleyen dize ve beyitleri içinde bulunduran şiirler.
3- Musammat’lar (Beyit birimiyle yazılmayıp dörtlü, beşli, altılı, yedili, sekizli, dokuzlu, onlu bentlerde kurulu ve özel adlar alan nazım şekilleri): Murabba, muhammes, müseddes, müsebba, müsemmen, mütessa, muaşşer, terci-i bent ve terkibi bentler.
4- Gazeller (Gazeliyat) bölümü: Uyak ve rediflerinin son seslerinin Arap alfabesindeki diziliş sırasına uyularak ve her harfi kafiyelenmiş en az biı* iki gazel yazma koşuluna bağlı kalınarak.
5- Kıt’alar (Mukattaat) bölümü: Matlasız bir gazete benzeyen, çoğunlukla dört, üç ve iki beyit uzunluğunda şiirler.
6- Rubailer (Rubaiyat) bölümü: AA-XA uyaklanışında, özel kalıplarla yazılmış, dörder satırlık özdeyiş niteliğinde şiirler.
7- Müfretler (tek beyitler) ve azadeler (tek dizeler).
Ayrıca divan, şehir âşıkları diye kümelenen okur yazar halk şairlerinin belli bir vezin kalıbını yeğleyerek yazdıkları gazellere de ad olmuştur: Fâilâtun (I.II) fâilâtün, fâilâtün, fâilün (I.I). Özel bir ezgiyle okunan bu iki yanlı şiir biçimi ara sıra murabba, muhabbes biçiminde de olabilir; dize ortalarında da uyaklanan musammat çeşitleri de vardır. Murabba biçimi halk şiirinin geleneksel dörtlü birimine benzediği için en çok uygulama bu alanda olmuştur: AB AB CCCB DDD B uyaklanışı -bazı küçük tutum değişiklikleriyle- en çok rastlanan biçimdir. Müstezatlarda olduğu gibi ilk ve son tef’ileden oluşan ek dizelerin (ziyâde) bulunduğu ayaklı divanlara da rastlanır (Hepsi 17. yüzyıl sonrasında).
Kaynak: pixabay.com
Divan Sözlük Anlamları
“Divan”
1. Yüksek düzeydeki devlet adamlarının kurduğu büyük meclis
2. Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerini topladıkları eser
3. Sedir (I)
“Gerinerek kollarını yana doğru açarken başını divanın yastıkları üzerine koyuyor.” – E. M. Karakurt
4. Meclis
“Çok geçmeden ortadaki masanın etrafında akşamki divan tekrar kurulmuş bulunuyordu.” – R. N. Güntekin
- “divanıharp”
Askerî mahkeme
“Beni ordudan atmak için divanıharbe verdiler.” – A. Gündüz - “divan durmak ”
el pençe divan durmak
“Araba yürürken karşımda divan durur gibi el pençe duruyor.” – O. C. Kaygılı - “divan edebiyatı ”
XIII-XIX. yüzyıllar arasında dil, konu, işleniş bakımından Arap, Fars etkisi altında gelişmiş Türk edebiyatı - “Divanıhümayun ”
Padişah divanı - “haysiyet divanı ”
Onur kurulu - “padişah divanı ”
Osmanlılarda padişah, sadrazam ve bazı yüksek rütbeli devlet görevlilerinin oluşturduğu meclis ve meclisin çalıştığı yer, Divanıhümayun - “divan kalemi ”
Sadrazam buyruklarının ve fermanlarının yazıldığı yer - “divanhane”
1. Geniş sofa
2. Kubbealtı
- “divan sazı ”
Meydan sazı - “ayak divanı ”
1. Olağanüstü durumlarda o anda bulunulan yerde padişahın katılmasıyla bir konuyu görüşmek ve karara bağlamak için yapılan toplantı, ayakta toplanan meclis
2. Ayakta yapılan sohbet
“Yarım saat bir ayak divanı yapılır. Havadan, sudan konuşulur.” – M. Ş. Esendal
