Doğu Anadolu Bölgesindeki Yüzey Şekilleri, Dağlar, Göller Hakkında Bilgi

4
Advertisement

Doğu Anadolu Bölgesinin yüzey şekilleri nelerdir? Doğu Anadolu Bölgesi coğrafi konumu, dağları, gölleri hakkında bilgi.

Dogu anadolu resmi

Doğu Anadolu Bölgesi; Türkiye’nin doğusunda, ülkenin 7 coğrafya bölgesinden en büyüğüdür. Yüzölçümü 163.055 kilometrekaredir. (Türkiye yüzölçümünün % 21’i) Batıdan İç Anadolu, Akdeniz bölgeleri güneyden Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Irak, doğudan İran, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’ın Nahcevan Özerk Bölgesi, kuzeyden Karadeniz Bölgesi ile çevrilidir. Doğu Anadolu Bölgesi’nin sınırları da öteki bölgelerin sınırları gibi idari sınırlara göre çizilmiş değildir.

Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari, Bitlis, Bingöl, Muş, Tunceli, Elazığ, Malatya illerinin tamamı; Erzincan’ın Merkez, Üzümlü, Çayırlı, Otlukbeli, İliç, Kemah, Kemaliye, Tercan, Erzurum’un Merkez, Ilıca, Aşkale, Çat, Hınıs, Karaçoban Horasan, Karayazı, Narman, Pasinler, Tekman; Şırnak’ın Uludere, Beytüşşebap, Güçlükonak; Siirt’in Şirvan, Pervari, Eruh, Aydınlar; Batman’ın Sason; Kahramanmaraş’ın Elbistan, Ekinözü, Nurhak, Afşin; Sivas’ın Divriği, Gürün; Kayseri’nin Sarız; Adıyaman’ın Çelikhan, Gerger; Diyarbakır’ın Kulp, Lice, Kocaköy, Ergani, Çermik, Çüngüş ilçeleri Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içindedir.

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ DAĞLARI:

Bölge, oldukça farklı coğrafya özellikleri gösterir. Bu nedenle, bölgeyi, Yukarı Fırat, Yukarı Murat-Van, Erzurum-Kars, Hakkâri bölümleri olmak üzere dört bölüme ayırmak olanaklıdır. Ortalama yükseltisi 2.000 m’ye yaklaşan Doğu Anadolu Bölgesi, ülkenin en yüksek ve en dağlık bölgesidir. Kuzey ve Güneydeki kıyı dağlarının doğu uzantıları, bu bölgede birbirlerine yaklaşıp sıkışırlar. Doğu Anadolu’da engebelerin ana çizgilerini birbirine koşut sıralar biçimindeki dağlar oluşturur. Bunlar, birbirlerinden birtakım çukur alanlarla ayrılır. Bu çukurlardan bazıları vadiler halinde uzanırlarken, bazıları birbiri ardına dizilmiş çukur havzalar durumundadır.

Ağrı Dağı

Ağrı Dağında otlayan hayvan sürüleri…

En kuzeydeki dağ sırası, Karasu-Aras Sıradağları adını alır. Bunların kuzeyinde ise yükseklikleri 1.000 m’yi aşan Erzincan, Tercan, Erzurum, Pasinler gibi çukur alanlar yer alır. Bu havzaları kuzeyden çevreleyen dağlar, Doğu Anadolu ile Karadeniz bölgeleri arasında sınır çizer. Karasu-Aras Dağları, Munzur Dağları (3.188 m), Keşişdağ (3.549 m), Mercan (2.463 m), Palandöken (3.176 m), Sakaltutan (2.402 m), Aşağıdağ (3.274 m), Ziyaret Dağı (3.103 m) ile devam eden Karasu-Aras Dağları daha doğuda Hama Dağı (3.423 m) ve ülkenin en yüksek dağı Ağrı (5.137 metre) ile İran, Gürcistan ve Ermenistan sınırlarına ulaşır. Bölgenin kuzey, kuzeydoğu bölümünde, Karga-pazarı (3.048 m), Allahüekber Dağları (3.120 metre), Kısır Dağı (3.197 metre), Akbaba Dağı (3.040 metre) gibi dağlık kütleler arasında yükseltisi 2.000 m’ye yaklaşan ve aşan dalgalı düzlükler.

Advertisement

Erzurum-Kars Yaylası’nı oluşturur. Erzurum-Kars Yaylası’nda volkanik kayalar ve lavlar geniş alanlar kaplar. Yaylanın, Kars-Ardahan arasında kalan kesimi daha az engebelidir. Kuzeydoğuda, daha alçak, yer yer ova görünümü alan Göle Yaylası (Ardahan Yaylası) uzanır. Çaldır, Azap, Aygır, Tortum golleriyle, Arpa Çay ve Aras ırmakları, bölgenin başlıca göl ve ırmaklarıdır.

Bu yörenin güneyindeki yüzey şekillerini, yöreye adını veren Murat Irmağı’nın kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu, geniş tabanlı vadisiyle, bunun çevresindeki dağlık kütle oluşturur. Yukarı Murat Bölümü’nde, yörenin çukur eksenini oluşturan vadi boyunca birbirinden dar boğazlarla ayrılmış küçüklü büyüklü ovalar vardır. Ovaların yükseltileri, güneybatıya gidildikçe azalır. En kuzeyde Eleşkirt-Karaköse ovaları daha doğudaysa Doğubayezit Ovası yer alır. Güneybatıya doğru Tutak, Malazgirt gibi ovalardan sonra, güneyedoğru Muş Ovası’na geçilir (Iğdır Ovası’ndan sonra Doğu Anadolu’nun en büyük ovası). Murat Vadisi’nin iki yanındaki dağ kütleleri, genellikle volkanik kökenlidir. Ağrı ile Muş arasındaki vadinin, kuzeybatısındaki dağ kütlelerinin arasında kalan yaylalar, yer yer derin vadilerle yarılmıştır. Yaylanın öteki kesimleri hafif dalgalıdır. Bu yapı, özellikle Bingöl Dağı çevresinde belirgindir. Bingöl Dağı (3.111 m) güneyde Varto Ovası’ nı dik bir duvar gibi sınırlar. Bu dağlar üzerinde sayısız küçük sığ göller vardır. Yörenin en önemli gölü, Balık Gölü, Türkiye’nin deniz düzeyinden en yüksek gölüdür.

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ GÖLLERİ:

Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü çevresi oldukça dağlıktır. Yükseltisi 4.000 m’yi aşan Süphan Dağı (4.058 m), yörenin kuzey kesimini oluşturur. Gölün doğusunda Başettepe (3.684 m), Erk Dağı (3.204 m), Pirraşit (3.084 m) dağlarıyla Keşiş ve Erçek gölleri; batısında sönmüş bir volkan olan Nemrut Dağı (2.828 m) ve bu dağın içinde bir krater gölü olan Nemrut, Nazik, Haçlı gölleri bulunur. Kapalı bir havza olan Van Gölü’ne pek çok küçük ırmak dökülür.

Van Gölü

Van Gölünin eşsiz doğal güzellikleri son yıllarda yapılan çalışmalar ile turizme kazandırılmaktadır.

Doğu Anadolu Bölgesi’nin batı kesimini oluşturan Yukarı Fırat Bölümü, doğuya oranla daha alçaktır. Yörenin en önemli dağları, güneyindeki Tunceli çevresindedir. Burada yükseltileri 2.000 m’yi aşan dağlar, geçilmesi güç bir alan oluştururlar. Yörenin en önemli ırmağı Fırat’ın batısında, Uzun Yayla çevresinde azalan ve alçalan dağlar, güneybatı kesiminde yeniden yükselir. Hazanlı (2.266 m), Nurhak (3.081 m), Bozdağ (2.581 m), Beydağı (2.591 m), Akdağ (2.608 m); Hazar Gölü (1.248 km2) ve Türkiye’nin en büyük yapay gölü Keban Baraj Gölü; Fırat’ın en önemli kolu Tohma, Sürgü, Kuruçay, Peri çayları; yörenin başlıca dağları, gölleri ve ırmaklarıdır.

Doğu Anadolu Bölgesi’nin güneydoğu bölümünü oluşturan Hakkâri yöresinde, Güneydoğu Toroslar, Bitlis Çayı Vadisi yakınlarında genişleyerek yükselirler. Kepçe (Arnas) Dağı (3.537 m), Yel Tepesi (Arabi) Dağı (3.162 m), Mor-dağ (3.807 m), Altındağı (3.358 m) yörenin en yüksek dağı Buzul (Cilo) Dağı (4.116 m), Uludoruk (Reşko Tepesi, 4.135 m) dağları; Dicle Irmağı’ nın başlıca kollarından olan Botan Çayı, Büyük Zap Irmağı’na kavuşan bir akarsu vadisi boyunca uzanan Gevar Ovası (Yüksekova), başlıca yükseltiler, ırmaklar, düzlüklerdir.

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ

Yurdumuzun 7 coğrafî bölgesi arasında en büyük olanıdır. Yüzölçümü 163.055 kilometrekaredir. Bu yüzey bütün Türkiye yüzölçümünün % 21’i kadardır.

Advertisement

Doğu Anadolu Bölgesi’nin sınırları da öteki bölgelerin sınırları gibi idarî sınırlara göre çizilmiş değildir. Topraklarının tamamı Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde bulunan illerin sayısı 14 tanedir (Kars, Ağrı, Ardahan, Van, Hakkari, Bitlis, Bingöl, Muş, Tunceli, Elâzığ, Iğdır, Malatya). Bunlardan başka, iki ilin büyük kısımları Doğu Anadolu’dadır: Erzincan’ın yalnız Refahiye ilçesi; Erzurum’un ise Oltu, Olkur, Tortum, İspir, Şenkaya ilçeleri Karadeniz Bölgesi’nde, geri kalan kısımları Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunur. Siirt ilinin hemen hemen yarısı (Şirvan, Şirnak, Eruh, Pervari, Sasun ilçeleri) bu bölgede, ikinci yarısı (Divriği ve Gürün ilçeleri) Güneydoğu Anadolu’da bulunur. Sivas, Kahramanmaraş (Elbistan, Afşin ilçeleri), Adıyaman (Çelikhan ilçeleri) illerinin ise küçük bir kısmı Doğu Anadolu’da, geri kalan kısımları ise komşu bölgelerdedir.

Bölgenin Yüzey Şekilleri

Doğu Anadolu yüksek engebeler bulunan bir bölgedir. Anadolu Yarımadası’nın kuzey ve güney kenarları boyunca uzanan dağ sıraları bu bölgede birbirine yaklaşır, sıkışır, daha da yükselirler. Doğu Anadolu’da engebelerin ana çizgileri birbirine paralel sıralar halindedir. Bunlar birtakım çukur alanlarla birbirinden ayrılır. Bu çukurlardan bazıları vâdiler halinde uzanır, bazıları ise bir hizaya dizilmiş çukur ovalar halindedir.

En kuzeydeki dağ sırası Karasu – Aras Sıradağları adını alır. Bunların kuzeyinde Erzincan, Tercan, Erzurum, Pasinler çukur alanları sıralanır. Bu ovaları kuzeyden çevreleyen dağlar ise Doğu Anadolu ile Karadeniz Bölgesi arasında sınır çizer. Karasu-Aras Dağları, Munzur Dağları ile başlıyarak, doğuya doğru Mercan (3.450 m.), Palandöken (3.124), Topçu, Sarıkom dağları ile devam eder. Bu silsilenin doğu ucunda Büyük Ağrı (5.165 m.) volkanı bulunur. Gene bu silsilenin doğu kesimi ile Van Gölü arasında muazzam volkan konileri görülür (Tendürek, Aladağ, Süphan, Nemrut gibi).

Palandöken

Erzurum Palandöken kayak tesisleri

Karasu-Aras Dağları’nın güneyinde Elbistan havzasından başlıyarak Malatya, Uluova (Elâzığ Ovası), Çapakçur, Muş çukur alanları uzanır. Bunların güneyinde ise bir duvar halinde Güneydoğu Torosları yayı yükselir. Bunlar en fazla yüksekliğe Cilo Dağları’nda erişir (Reşko Tepesi 4.168 m.)

İklim ve Bitkiler

Birbirine paralel ve sürekli dağ sıraları deniz tesirinin Doğu Anadolu Bölgesi’ne sokulmasına en^el olur. Bu yüzden iklim kara iklimidir. Kışlar her tarafta uzun ve sert geçer. Yazlar, bilhassa çukur ovalarda, çok sıcaktır. Bölge’de, yazın da, kışın da, gece ile gündüz arasında sıcaklık farkları çok büyük olur. Yüksek basınç şartlarının hâkim olduğu Erzurum – Kars bölümünde kışların şiddeti daha da artar. Yağışlar kısa sürer. Yalnız, kuvvetli engebe yüzünden bu bölge yaylaları İç Anadolu’dan daha yağışlıdır.

Doğu Anadolu’da ormanlar dağlar üzerinde büyük yüksekliklere kadar çıkar. Ormanın üst sınırı bölgenin batısında 2.400, doğusunda ise 2.800 metredir. Doğu Anadolu’ da orman azdır, bunlar soğuğa dayanıklı, seyrek ve orman altı çok zayıf olan ormanlar halindedir. Bölgenin kuzeyinde soğuğa dayanıklı iğneyapraklılar (en fazla sarıçam), güneyinde ise meşe ormanları vardır. Doğal bozkır alanlarına da Doğu Anadolu’nun ancak çukur kesiminde rastlanır.

Akarsular ve Göller

Bölgenin akarsuları dört havzada toplanır: 1) Karadenize dökülenler (Çoruh Nehri’nin kaynağı bu bölge içindedir); 2) Hazar Denizi’ne giden sular (Aras Nehri ve kolları ile); 3) Basra Körfezi’ne giden sular (Fırat ve kolları ile, Dicle’nin de kaynağı bu bölge sınırları içindedir); 4) Van Gölü kapalı havzasinda nihayet bulan küçük akarsular.

Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü (3.764 km2) Doğu Anadolu’dadır. Bu çölün çevresinde birtakım küçük göller de vardır. Bunların en büyüğü Erçek Gölü’dür. Bu yöre dışında bulunan önemli göller Kars ilindeki Çıldır Gölü ile, Elâzığ’ın güneydoğusundaki Gölcük (Hazar Gölü) dür.

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Bölümleri

1941 yılında Ankara’da toplanmış olan I. Türk Coğrafya Kongresinin çalışmaları sonunda Doğu Anadolu 4 bölüme ayrılmıştır:

1) Erzurum – Kars bölümü;

2) Yukarı Murat – Van bölümü;

Advertisement

3) Yukarı Fırat bölümü;

4) Hakkari bölümü.


4 yorum

Reply To Allllleyyyyynaaaaaaaaaaaaaa10 years old! Cancel Reply