Dönüşlü Fiil Nedir? Dönüşlü Fiil Örnekleri Özellikleri Konu Anlatımı

Öznelerine göre fiillerden Dönüşlü fiil nedir, örnekleri. Dönüşlü fiilin özellikleri, örneklerle açıklaması, konu anlatımı.

Dönüşlü Fiiller

Öznesi gerçek özne olan ve öznesinin hem işi yapan hem de yaptığı işten etkilenen fiillere dönüşlü fiiller denir. Dönüşlü fiil özel olarak sorulmadığında bu fiilleri etken fiil kabul etmek gerekir.

Dönüşlü fiiller de etken fiillere “-l” ve “-n” yapım ekleri getirilerek yapılır.

• > Sultan hemen giyindi.

cümlesinde “giyindi” yüklemi dönüşlü fiildir. Çünkü “giyme” işini yapan “Sultan” gerçek öznedir. Aynı zamanda “giymek” fiiline “-n” yapım eki getirilmiş. Görüldüğü gibi bu cümlede özne (Sultan) hem işi yapan hem de yaptığı işten etkilenendir.

• > İbrahim kamyonun arkasına takıldı (yüklem).
• > Kardeşim geldiğime sevindi (yüklem).
• > Mehmetçik düşmanın üzerine atıldı (yüklem).

cümlelerinde yüklem görevindeki fiiller “-l” ve “-n” eklerini almış. Bu cümlelerde özne görevindeki “İbrahim, Kardeşim, Mehmetçik” sözcükleri gerçek öznedir ve bunlar yaptıkları işten etkilenmiştir.

UYARI

Dönüşlü fiillerle edilgen fiiller “-I, -n” ekleri alır. Bunların birbiriyle karıştırılmaması için şuna dikkat edilmelidir: Dönüşlü fiillerin öznesi gerçek özne, edilgen fiillerin ise sözde öznedir.

• >”Ayşe aynanın karşısında süslendi.”

cümlesindeki “süslendi” fiilinin gerçek öznesi (Ayşe) vardır. Dolayısıyla bu cümlenin yüklemindeki fiil çatısına göre dönüşlüdür.

• > “Cumhuriyet Bayramı’nda önce sınıflar süslendi.”

cümlesindeki “süslendi” fiilini gerçekleştiren özne yok, sadece yapılan işten etkilenen “sınıflar” vardır. “Sınıflar” işi yapan gerçek özne değil, sözde özne görevindedir. Öyleyse bu cümlenin yüklemindeki fiil edilgen çatılıdır.

• > Bu işin sorumluluğunu o yüklendi.

cümlesinde “yüklendi” fiilini yapan ve yaptığı işten etkilenen gerçek bir özne (o) vardır. Bu cümlenin yüklemi dönüşlü fiildir.

• >”Mallar en kısa sürede gemiye yüklendi.”

cümlesinde “yüklendi” fiilini gerçekleştiren özne yok. Yapılan işten etkilenen ve sözde özne görevinde olan “mallar” sözcüğü vardır. O hâlde bu cümlenin yüklemi edilgen fiildir.

UYARI

Dönüşlü fiiller nesne – yüklem ilişkisine göre çoğunlukla geçişsizdir. Az da olsa geçişli olan dönüşlü fiiller de vardır.

Örnek Soru

Hangi cümlenin yüklemi dönüşlü bir fiildir?
A) Kardeşim birdenbire karşıma dikildi.
B) Çocuk tabaktaki meyveyi yedi.
C) Ev sahibi bizi kapıya kadar geçirdi.
D) Annesi bize pencereden el salladı.

Çözüm :
Dönüşlü fiil, öznenin yaptığı işten etkilenen ve öznesi gerçek özne olan fiillerdir. Aynı zamanda dönüşlü fiiller, fiillere “-I, -n” ekleri getirilerek yapılır. Buna göre B, C ve D seçeneklerinde yüklemlerin hiçbirinde “-I, -n” ekleri kullanılmamıştır. Bu cümlelerin yüklemleri gerçek özne aldığı için çatılarına göre etken fiildir. Ancak A seçeneğindeki “dikildi” fiilini yapan gerçek özne (kardeşim) vardır. Yüklemde de “-I” eki kullanılmıştır. O hâlde bu fiil çatısına göre dönüşlü fiildir.
Cevap A

Örnek Soru :

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem, özneye geri dönmektedir?
A) Anahtarı bulabilmek için akşama kadar arandı.
B) Arkadaşım bugün telefonda sürekli arandı.
C) Hasta için yakınları tarafından kan arandı.
D) Son baskısı da tükenen o kitap çok arandı.

Çözüm :
Fiilin özneye geri dönmesi, öznenin yaptığı işten etkilenmesidir. Bu tür özellik dönüşlü fiillerde görülmektedir. O hâlde cümlede dönüşlü fiil arayacağız. Seçenekleri incelediğimizde A seçeneğinde “arandı” fiilini gerçekleştiren ve bu işten etkilenen aynıdır.
B, C ve D seçeneklerindeki fiillerde ise gerçek özne değil sözde özne vardır. Bu fiiller çatılarına göre edilgen fiildir.
Cevap A