Ebrucu mesleği nedir? Ebrucular ne iş yapar, Ebrucu mesleğinin özellikleri hakkında bilgiler ve ebru sanatı ile ilgili genel bilgiler.
Ebrucu Nedir?
Türk sanatının en büyük temsilcilerinden biri olan ebrucu, kitap ciltlerine ayrı değer kazandıran yan sayfaları «ebru» denilen renkli harelerle süslerdi.
Türkistan’da doğan ebru sanatının en büyük ustaları ülkemizde yetişmiş, en güzel eserler bu ustaların elinden çıkmıştır denebilir. Bu büyük sanatçılar, her biri ayrı şaheser, ayrı bir zevk örneği olan ebrularını şöyle hazırlarlardı: Geniş ağızlı bir leğene ‘«kitre» denilen tutkallı su doldurulur.
Toz halinde öğütülmüş renk renk boyalar, ayrı kaplarda yine zamklı su içinde eritilir. Ebrucu, önce koyu. sonra açık renk boyaları bir fırçayla alıp kitreli suya serper. Suyun üstünde yüzen boyaları bir çöple karıştırarak istediği şekli verebilir artık: Mermer damarları, şal örnekleri, çeşitli desenler. hatta birbirinden güzel çiçekler suda beliriverir. Boya emen cinsten bir kâğıdı bu desenli suyun üstüne hafifçe bırakan ebrucu, beş on saniye sonra itinayla kaldırdığı zaman şekil bütün güzelliğiyle kâğıda çıkardı.
Ebru Sanatı
Orta Asya dillerinden Çağataycada “hare gibi, damarlı” anlamına gelen ebre kelimesi ebru sanatının bilinen ilk adıdır. Bu sanatın İran’a geçmesiyle birlikte ebru sıvısının üzerindeki renklerin bulutu andıran şekillere benzetilmesinden dolayı Farsça “bulutumsu” anlamına gelen ebrî denmiş. Zamanla ebrî söylenişi Türkçede ebru olarak değişmiş. Ebrî gibi Farsça bir sözcük olan ebru kaş anlamına gelir.
Ebru sanatının ilk nerede ve ne zaman yapılmaya başlandığı tam olarak bilinmese de Orta Asya’da ortaya çıktığı düşünülüyor. Orta Asya’dan Hindistan’a oradan İran’a oradan da yaklaşık 15. yüzyılda Anadolu’ya yayıldığı bilinir. Ebru, 17. yüzyılın başlarında Avrupa’da da yapılmaya başlanmış. Geleneksel Türk ebru sanatına Batı’da Türk kâğıdı ya da Türk mermer kâğıdı denir.
Ebru sanatıyla uğraşan kişilere ebrucu, ebru sanatçısı, ebru ustası ya da ebruzen denir. Bilinen en eski Türk ebrucu 16. yüzyılda yaşayan Şebek Mehmed Efendi’dir. Hatib Mehmed Efendi, İbrahim Ethem Efendi, Necmeddin Okyay, Mustafa Düzgünman da ebruculuğun gelişmesine önemli katkıları bulunan ünlü ebru sanatçılarındandır.
Geleneksel sanatların hepsinde olduğu gibi ebruda da usta çırak ilişkisi oldukça önemlidir. Günümüzde ebruculuk hem geleneksel yollarla hem de üniversitelerin güzel sanatlar bölümlerinde öğrenilir.
Ebru sanatı, 20. yüzyılın başlarında Necmeddin Okyay’ın çiçekli ve akkose ebruları geliştirmesiyle birlikte süsleme sanatı olmanın ötesine geçerek başlı başına bir sanat haline gelmiştir.
Ebru Nasıl Yapılır?
Ebru yapmak için önce ebru sıvısı hazırlanır. Ebru sıvısı, içerisine kitre, deniz kadayıfı ya da benzer başka malzemeler koyularak kıvamı artırılmış sudur. Kıvam boyaların dibe batmayıp sıvı yüzeyinde kalabilmeleri için artırılır. Hazırlanan ebru sıvısı paslanmaz metalden yapılmış tekne adı verilen kaba koyulur.
Ebru yapmak için kullanılan boyalar renkli topraklardan ya da bitkilerden elde edilir. Boyalar desteseng (el taşı) adı verilen bir mermer parçasıyla ezilerek toz haline getirilir. Bu boyalar suda çözünmez. Boyaların ebru sıvısı üzerinde kalması ve düzgün bir şekilde yayılması için özel bir sıvı olan öd sıvısı boyaların içine belirli ölçülerde eklenir. Bu sıvı genellikle sığır ödünden elde edilir.
Ebruda, sapı gül dalından, kılları at kılından yapılan fırçalar kullanılır. Fırçanın ucuna istenilen renkte boya alınır. Fırçanın sapı parmağa vurularak fırçanın ucundaki boyalar sıvının yüzeyine serpilir. Sivri uçlu, metal bir çubuk olan biz ya da metal dişleri olan bir tarak kullanılarak şekiller oluşturulur.
Daha sonra ebru kâğıda aktarılır ve kâğıt kurumaya bırakılır. Geleneksel ebruculukta ebrucular boyalarını ve fırçalarını kendileri yaparlar. Günümüzdeyse bu malzemeler hazır olarak bulunabilir.
Ebru, geçmişte yalnızca kâğıt süslemede kullanılırdı. Günümüzdeyse kumaş, porselen, cam ve başka bazı malzemeler üzerine de uygulanabiliyor.
Battal ebru
Battal ebru, bütün ebru çeşitlerinin temelidir. Battal ebruda boyalar fırçadan döküldükleri şekilde kalır. Ebrucu sonradan herhangi bir değişiklik yapmaz. Bülbül yuvası, gelgit ebru, taraklı ebru gibi birçok ebru çeşidi battal ebrunun üzerine biz, tarak gibi aletlerle şekil verilmesiyle elde edilir.
Akkâse ebru
Aynı kâğıda birden fazla ebru alınarak yazı ya da desen yapılan ebru çeşididir. Eskiden ebrunun üzerine yapılacak olan desen ya da yazının içi arap zamkıyla kapatılırmış. Arap zamkı ebruyu tutmayacağı için ebru yazılı ya da desenli olarak çıkarmış. Günümüzdeyse istenilen şeklin şablonu hazırlanır. Hazırlanan bu şablon ebrunun üzerine yapıştırılır. Ebru kâğıdının üzerine tekrar başka bir ebru daha alınır. Şablon söküldüğünde yazılar ya da desenler ortaya çıkar.
Hatib ebru
Bu ebru çeşidi Hatib Mehmed Efendi tarafından bulunmuştur. Hatib ebru yapılırken öncelikle herhangi bir ebru zemin olarak yapılır. Zemin ebrusunun üzerine eşit aralıklarla iç içe renkli damlalar damlatılarak renkli daireler oluşturulur. Görüntünün belirgin olması için ilk renk genellikle koyu seçilir. Bu dairelere biz adlı alet kullanılarak çarkıfelek, çiçek gibi şekiller verilir ve desenler oluşturulur
