Edebi Türler Nelerdir? Türlerin Tanımları, Açıklamaları ve Özellikleri Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Edebi türler nelerdir? Edebi türlerin açıklamaları, özellikleri nelerdir? Edebi türlerin önemli sanatçıları, yazarları hakkında bilgi.

edebiyat

Kaynak: pixabay.com

1. FIKRA

“Fıkra” sözcüğünü iki değişik anlamda kullanırız:
1. İnce anlamlı, içerisinde gülmece öğesi bulunan öyküler. Nasrettin Hoca, Bektaşi ve İncili Çavuş fıkraları bu tür öykülerdir. Bir durum ve olguyu somutlamak, açıklamak için anlatılır. Dinleyenleri hem güldürür hem de düşündürür.

2. Gazete ve dergilerin belirli sütunlarında yayımlanan, güncel, siyasal ve toplumsal sorunları ele alan, bunları ayrıntılara inmeden işleyen yazı türü.

Konusu ve esin kaynağı güncel olaylardır. Günü birlik yazılırlar. Genelde yazıldığı gün gösterirler etkilerini Kitap haline getirilmedikçe unutulur giderler. Olabildiğince yalın ve yoğun bir anlatıma sahiptirler. Düşünsel bir planla oluşturulur. Sorun girişte dile getirilir, sonra açılır. Zengin bir kültür ve bilgi gerektirir. Anlatım ustalığı gerektiren bir yazı türüdür.

Fıkra yazarlarımız arasında, Ahmet Haşim, Ahmet Rasim, Yusuf Ziya, Falih Rıfkı, Oktay Akbal, Haldun Taner, Refik Erduran gibi önemli şahsiyetleri sayabiliriz.

2. MAKALE

Makale de gazete ve dergi yazısıdır. Fıkranın bir çok özelliğini içinde barındıran makale konuyu ele alış ve işleyiş açısından bazı farklılıklar gösterir. Makale de okuyucuları bilgilendirme amacıyla yazılır. Makalenin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

Advertisement

Düşünceye sadece değinmekle yetinmez. Düşünceyi ve öne sürülen savı kanıtlamaya yönelir. Güncel olayları ele alarak günü gününe yazma zorunluluğu yoktur. Her türlü düşünce, durum, olay ya da olgu konu edinilebilir. Gazetecilikle doğmuş, gelişmiş bir yazı türüdür. Dil ve üslupta okuyucu gözetilmelidir. Makalenin ana öğesi düşüncedir. Yazar, düşüncesini inandırıcı kılmak zorundadır. Düşünceyi geliştirme yollarından büyük ölçüde yararlanılır. Anlatım, yalın ve yoğundur. Giriş bölümünde ortaya atılan görüş gelecek bölümlerde kanıtlanmaya, örneklendirilmeye çalışılır. Sonuç bölümünde ise artık okuyucuya ulaştırılması gereken düşüncenin son rütuşları yapılır.

3. RÖPORTAJ

Röportaj, çok yönlü, çok boyutlu bir yazı niteliği taşımaktadır. Röportaj, bir doğruyu, bir gerçeği; araştırma, inceleme, gezip görme yoluyla ya da soruşturma yöntemiyle ele alan yazı türüdür.

Röportajı çoğu kez hikaye edici bir örgü içinde görürüz. Gerektiği zaman fotoğrafın tanıklığına başvurulur. Okuyucuyu yaşamla yüz yüze getirir. Gazeteciliğin önemli bir dalıdır. Bilgiyi, haberi, gerçeği açık, yalın, çarpıcı bir dille ele alır. Okuyucuyu sıkmamayı amaç edinir. Daima belgelerle hareket etmeye gayret edilir. Okuyucuyu belgelerle boğuşturmayı da düşünmez.

edebiyat

Kaynak : pixabay.com

4. ELEŞTİRİ

Eleştiriyi, kısaca, değerlendirmeye yönelik düşünsel bir etkinlik diye tarif edebiliriz. Okuma, inceleme gibi çalışmalar sonunda düşüncelerimizi dile getirme işidir.

Eleştiri, bilimsel bir uğraş gerektirir. Okuyucuyu aydınlatma amacı güdülür. Eleştirinin alanını sınırlamamız çok güçtür. Eleştiri türlerine bir göz atalım:

  • Tarihsel Eleştiri: Eleştirmenin edebiyat tarihinin verilerden yararlanarak sanat eserini değerlendirdiği eleştiridir.
  • Toplum bilimsel Eleştiri: Sanat eserini ortaya koyulduğu dönemi toplumsal boyutlarıyla yansıtıp yansıtmadığını ele alan eleştiridir.
  • Yaşamöyküsel eleştiri: Sanatçının yaşamını irdeleyen eleştiridir.
  • Ruhbilimsel eleştiri: Sanatçının ruhsal yönünü ele alan eleştiridir.

Eleştirileri dikkat çeken yazarlar arasında Fethi Naci, Berna Moran, A. Berk, Mehmet Doğan, Murat Belge, Asım Bezirci, Atilla Özkırımlı, Doğan Hızlan, Adnan Binyazar, Rauf Mutluay, Gürsel Aytaç gibi şahsiyetleri sayabiliriz.

Advertisement

5. DENEME

Özgürce seçilen bir konuda gelişen, düşünsel boyutlar içeren, bir konuşma havası içinde biçimlenen, genellikle orta uzunlukta bir yazı türüdür. Denemeye özgü bir konu yoktur, denemeci özgürce seçer konusunu.

Okuyucu, deneme okurken hoşça vakit geçirir. Bu arada bir şeyler de öğrenir. Tatlı bir söyleşi havası vardır denemede. Denemeci, kendisiyle ve karşıdakiyle konuşur gibi yazar. Denemecide içtenlik ve açık yüreklilik görülür. Denemecinin derdi kanıtlama değildir. Denemecinin amacı okuyucuyu bilgilendirmedir.

Denemede başarılı olan belli başlı yazarlar arasında Montaigne, Melih Cevdet, Vedat Günyol, Salah Birsel, Adnan Binyazar, Nermi Uygur, Oktay Akbal, Füsun Altıok, Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboğlu gibi yazarları sayabiliriz.

Roman Nedir? Romanın Özellikleri ve Türk Edebiyatında Romanın Yeri

Kaynak: pixabay.com

6. GÜNLÜK

Günlük, bir kimsenin günü gününe tuttuğu, üzerine tarih attığı, günlük yaşamından kesitler sunduğu notlardır.

Günlükleri en çok okunan yazarlar arasında Ömer Seyfettin, Ruşen Eşref, Falih Rıfkı, Nurullah Ataç, Salah Birsel, Oktay Akbal, Cemil Meriç gibi sanatçıları sayabiliriz.

7. ANI

Anı, bir kimsenin başından geçen ya da kendi döneminde ortaya çıkan olay ve olguları bilgi, gözlem ve izlenimlerine bağlı kalarak yazdığı yazılardır.

Önemli anı yazarları arasında, Ahmet Rasim, Halit Ziya, Hüseyin Cahit, Falih Rıfkı, Yakup Kadri, Ziya Gökalp, Yahya Kemal, Yusuf Ziya gibilerini sayabiliriz.

8. MEKTUP

Birbirinden uzak yaşayan kişilerin hasret gidermek için bir iletişim aracı olarak ortaya çıkan mektup, daha sonraları sanatsal bir özellik kazanmıştır.

Konusu bakımından bir sınırlandırma yapamayız. Doğallık, yalınlık ve içtenlik mektubun vazgeçilmez üç unsurudur. Bir sınıflandırma yapmak istersek, özel, iş ve sanatsal mektuplar., gibi isimler verebiliriz. Sanatsal mektuplar arasında Cahit Sıtkı’nın, Yaşar Nabi’nin, Ahmet Hamdi’nin mektuplarını sayabiliriz.

9. BİYOGRAFİ (YAŞAMÖYKÜSÜ)

Yaptıkları ve yaşadıklarıyla okurların ilgisini çekebilecek kişilerin, değişik kaynaklardan yararlanarak, yaşamlarını inceleyip anlatan düzyazı biçimidir. Çok yönlü, incelemeye dayanan bir yazı türüdür.

Sıradan kişiler olamaz biyografisi ele alınan kişi. Gerçeğe uygun, tarafsız bir biçimde ele alınmalıdır. Yazar hem bir tarihçi hem de bir sanatçı gibi davranmalıdır. Biyografi, belge özelliği taşır. Biyografisi ele alınacak kişinin bildiği, yaşadığı olay ve olguları onun davranışlarını belirleyecek bir akış içinde sergilenir.

Advertisement

10. OTOBİYOGRAFİ (ÖZYAŞAMÖYKÜSÜ)

Toplumda bilim, sanat, siyaset… alanında etkinlik göstermiş bir kimsenin kendi yaşamım konu ettiği düz yazı biçimidir.

Daha çok anıya benzer. Yaşama serüveninin dışına çıkmaz yazar. Dönemini yansıtmak gibi bir kaygısı yoktur. İçtenlik, gerçeğe bağlılık, doğallık ve yalınlık aranır. Yazar, özlediği yaşamı değil, yaşadığını yazmalıdır.

11. GEZİ

Bir yazarın, yaptığı gezilerde gördüklerini, okurları için ilgi çekici bulduğu yönlerini ele aldığı düzyazı biçimidir.
Gezi yazıları, insanların farklı yerleri gezip gördüklerini başkalarına da yaşatma ihtiyacından doğmuştur. Okuyucunun ilgisini çekmesi gerekir.

Yazar, kendi yorumlarını da sanatsal bir dille ele alır. Yazar bilimsel verilerle okuyucuyu yormamalıdır . Eğlenceli bir havası olmalıdır.

Edebiyat

Kaynak: pixabay.com

12. ÖYKÜ (HİKAYE)

Bir tanım yapmadan öyküyü belirleyici nitelikleri ele alalım:

  • Olay ve Durum:
    Yazar, okuyucunun ilgisini diri tutacak yaşamın bir kesitini ele alır.
  • Kişi ve Karakter:
    Kişi olmadan, hikaye de olmaz: Bu kişinin ya da kişilerin karakterleri çok yönlü olmaz, genelde tek yönlüdür.
  • Yer ve Zaman:
    Olay ve durumun gerçekleştiği bir yer ve zaman vardır öyküde.
  • Üslup:
    Her yazarın yukarıdaki öğeleri kullanış tarzı farklıdır. Buna göre öyküyü de çeşitli yönlerden ele alabiliriz.
    Yukarıdaki verileri kullanacak olursak:

ÖYKÜ: Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olay veya durumu, yer ve zamana bağlı kalarak belli kişi ya da kişileri, yazarın kendince bir yöntemle ele aldığı kısa düzyazılardır.

13. ROMAN

Hikayeyi bir düello sahnesi olarak düşünürsek, romanı bir savaş sahnesi görmemiz gerekir.
Biz önce romanın temel öğeleri üzerinde duralım:

  • Olay ve Olgu:
    Öyküye göre daha geniş kapsamlıdır.
  • Tip ve Karakter:
    Öyküye göre kişi daha çok olması yanında karakterler de çok yönlüdür.
  • Üslup:
    Yazar, kendine özgü bir biçimde ele alır olayları, karakterleri kendi hamuruyla yoğurur.
    İçerik ve düşünsel boyut: Yazarın ruhsal durumuyla ve düşünce yapısıyla biçimlenir.
  • Yer ve zaman:
    Hikayeye göre daha geniş boyutlarıyla ele alınır romanda.
Roman türleri:
  • Serüven Romanı: Okuru heyecanlandırıp gerilim içinde tutacak genellikle olağanüstü nitelikte olan romanlardır.
  • Polis ve Cususluk Romanı: Genelde okurların merak, korku heyecan gibi duygularını galeyana getirir.
  • Tarihsel Roman: Konularını geçmişten, tarihsel olay ve kişilerden alır.
  • Yaşam Öyküsel Roman: Nesnel verilere dayanarak ele alınan roman türü.
  • Politik Roman: Adından da anlaşılacağı gibi siyasi olayları ele alan roman.
  • Belgesel Roman: Realist ve Naturalistlerin ele aldığı belgelere dayanan roman türü.
  • Duygusal Roman: Romantiklerin ele aldığı duygusal yönü ağır basan romanlardır.

14. TİYATRO

Hayattan bazı kesitlerin seyirciler karşısında sahnede canlandırılmasıyla ortaya çıkmıştır. Başlıca türleri aşağıda belirtilmiştir.

  1. Trajedi: Temelinde tarihi vakalar yatan trajedide ciddiyet, asalet söz konusudur. İzleyenlerde acıma hissi uyandırır. Daha çok soyut değerlere önem verilir. Üslup çok önemlidir. Konu genellikle tarihten ve mitolojiden alınır. Tek bir olay üzerine kurulur. Korkunç ve çirkin olaylar sahnede gösterilmez. Oyuncular tarafından anlatılır. Kültürlü insanlara seslerin bir dili vardır. Manzum olarak yazılır. Üç birlik kuralına bağlıdır. Beş bölümdür. Eski bir tiyatro türüdür.
  2. Komedi: Bizi güldürürken, birşeyler vermeyi de ihmal etmeyen bir tiyatro türüdür. Konuşmalar halkın anlayacağı bir şekildedir. Korkunç ve çirkin olaylar sahnede gösterilir. Komediyi de çeşitlere ayırabiliriz: Komedi santmental (aşk konularını işler), Fars (genellikle halk zevkine hitab eden gülünç olayları abartılı bir şekilde ele alır), Vodvil (şarkılı komedi).
  3. Dram: Hayatın acı gerçeklerini komik unsurlarıyla birlikte veren bir tiyatro türüdür. Kadro zengindir. Hayatın her tabakasından insanla karşılaşırız oyunda. Konu çok çeşitlidir. Dram, romantizmin etkisiyle ortaya çıkmıştır.


Yorum yapılmamış

  1. Bu konuyu anlamamıştım ve testte şok sayıda yanliSşım çıkmıştısonra bunu okudum ve anladım saollu

  2. 100' lük öğrenaci on

    valla süper sizin yüzünüzden 100 alacam allah sizden razı olsun çok başarılı bir çalışma tebrik ederim kutlarım

Reply To ece Cancel Reply