Adaptasyon edebiyat terimi olarak ne anlama gelmektedir. Edebiyatta adaptasyon çeşitleri ve film uyarlamaları ve ilk edebiyattan filme uyarlanan eserler.
Edebiyatta iki anlamı vardır:
- Başka dilde yazılmış edebi bir eseri yerli adetlere uydurarak nakletmeye denir. Adapte edilen eserler telif bir eser gibi sayılmazsa da öylesine sanatkarlıkla yapılmış adaptasyonlar vardır ki, ülkelerin, ulusların edebiyat tarihine mal olmuştur. Örneğin Ahmet Vefik Paşa‘nın Moliere‘den yaptığı adaptasyonlar, o zamanki Türk adetlerine çok başarılı tatbik edildiği için, telif bir eser gibi değerlidir. Gene dünya edebiyat tarihinde önemli bir yeri olan Fransız yazarı Corneille‘in “Le Cid” trajedisi, İspanyol yazarı Guillen de Castro’nün eserlerinden; Racine‘ in “Iphigenie“, “Phedre” ve “Andromaque” trajedileri de eski Yunanlı Euripides’in eserlerinden Fransızcaya adapte edilmiştir.
- Bir edebi eserin başka bir edebi türe aktarılmasına da adaptasyon denir. Bir roman veya hikayenin piyes veya senaryo haline getirilmesi, bir tiyatro eserinin opera ve ya operet şekline çevrilmesi de adaptasyondur. Bilhassa sinemanın yayılmasından sonra birçok roman, piyes ve operalar sinemaya adapte edilmiştir. Bir eser güze! bir adaptasyonla daha fazla kıymet kazandığı gibi, kötü bir adaptasyonla değerinden çok şeyler de kaybedebilir.
Adaptasyonu “intihal” den ayırmak gerekmektedir. İntihal nereden alındığını gizli tutarak bir eseri değiştirip kopya etmeye denir ve manevi bir hırsızlıktır.
Film Uyarlamaları
Edebi eserler bu endüstrinin başlangıcından itibaren sinemaya uyarlanmıştır. İlk örneklerden bazıları bize birçok sinematografik tekniğe öncülük eden George Méliès’in çalışmasından geliyor. 1899’da iki uyarlama yayınladı: Grimm Kardeşler’in aynı adlı hikayesine dayanan Külkedisi ve Shakespeare’in eserlerine dayanan bilinen ilk film olan Kral John. Arthur Marvin’in yönettiği 1900 filmi Sherlock Holmes Baffled , Arthur Conan Doyle’un karakteri Sherlock Holmes’u içeriyordu. İlk suç filmi olarak kabul edilen film sadece 30 saniye oynandı. Başlangıçta, mutoskop adı verilen sinematografik cihazlara yansıtılması amaçlandı.
Georges Méliès’in yönettiği 1902 tarihli orijinal bir bilimkurgu eseri olan Voyage to the Moon, dönemin iki popüler romanına dayanıyordu: Jules Verne‘in Aya Seyahat ve Herbert’in Ayda İlk İnsan. Grimm Kardeşler’in birçok uyarlamasının ilki olan Pamuk Prenses’in hikayesi 1902’de yayınlandı. 1903’te Cecil Hepworth ve Percy Stow, Alice Harikalar Diyarında’yı çıkardı. Harikalar Diyarında, çocuk kitabından yappılmış olan ilk uyarlamadır.
Tamamı Hollywood’da çekilen ilk uzun metrajlı film, 1914’te Cecil B. De Mille’in ilk uzun metrajlı filmi The Fugitive’dı. Bu film, Edwin Milton Royle’un oyununa dayanan üç versiyonun (hepsi DeMille tarafından yönetilen) ilkiydi.
İlk uyarlamaların en ünlüsü, doğa bilimci yazar Frank Norris’in McTeague (1899) adlı romanından uyarlanan Erich von Stroheim’ın Açgözlülüğüdür (1924) . Yönetmen, romanın her unsurunu en ince ayrıntısına kadar çekmeyi amaçlamış ve bu da dokuz buçuk saatlik destansı bir performansla sonuçlanmış. Stüdyonun ısrarı nedeniyle, film iki saate indirildi ve gösterime girdiğinde fiyasko olarak kabul edildi. O zamandan beri dört saatten fazla bir süreye sıfırlandı ve şimdiye kadar yapılmış en iyi filmlerden biri olarak kabul edildi. Sık sık uyarlanan kitaplardan biri (şu ya da bu biçimde), Charles Dickens‘ın bugüne kadar yirmi kadar film uyarlaması yapılan A Christmas Carol‘ı olarak tarihe geçmiştir.
Adaptasyon Süreci
Hukuki açıdan bakıldığında, edebi bir kaynak kamusal alana geçmediğinde , uyarlamanın hukuken yapılabilmesi için haklarının düzenlenmesi gerekir. İntihal tüm türlerde ve tarih boyunca meydana gelmiştir, ancak bu tür edebi hak ihlallerine mahkemede itiraz edilebilir. Hollywood filmleri söz konusu olduğunda , davacı için verilen kararlar , genellikle bir senaryo fikrini hileli uyarlamalar için kullanmaktan ziyade yüzsüzce çalmak için kullanılmış olsalar da, milyonlarca dolarla sonuçlandırılabilir.
Sınırlı sayıda karaktere sahip sıkı bir hikaye anlatmanın önemi nedeniyle , kısa öyküler genellikle ekranda ve sahnede kullanılan uyarlanabilir malzeme için romanlardan daha iyi kaynaklar oluşturur. Aynı şey, genellikle onu kabul eden ve doğaya dayalı fikirlere sahip daha kavramsal çalışmaları tercih eden sinematografik halk dışında, sahnede de olur. Başka bir deyişle, sadece uyarlama için bir eser seçerken değil, aynı zamanda en uygun olanı belirlerken de tercihleriniz göz önünde bulundurulmalıdır. Senaryo, boyut ve teknolojinin fiziksel sınırlarını gerektirir. Bu nedenle, ekranda gerçek görünebilecek tüm efektler canlı olarak alınabilir.
