Edgar Allan Poe Kimdir? Öykü ve Şiirleri İle Meşhur Amerikalı Yazar

0
Advertisement

Edgar Allan Poe kimdir? Macabr tarzı öyküleri ve elbetteki başta Kuzgun olmak üzere şiirleri ile ünlü olan Amerikalı yazarın hayatı.

Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe (d. 19 Ocak 1809, Boston – ö. 7 Ekim 1849, Baltimore, ABD), ABD’li şair, öykü yazarı ve eleştirmen. “The Murders in the Rue Morgue” (1841; Morg Sokağında İki Taraflı Cinayet, 1948/ Morgue Sokağı Cinayeti, 1953, 1987) gibi yapıtlarıyla, korku edebiyatı ve polisiye türünün gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Dünya çapında ün kazanan ilk ABD’li yazardır.

Yaşamı.

Her ikisi de tiyatro oyuncusu olan, İngiliz asıllı Elizabeth Arnold Poe ile Baltimore’lu David Poe, Jr.’ın oğluydu. Annesinin 1811’de ölümü üzerine, Richmond’lı tüccar John Allan ve karısı tarafından evlat edinildi. İngiltere’de başladığı klasik edebiyat öğrenimini Richmond’da sürdürdü. Bir süre Virginia Üniversitesi’nde Yunanca, Latince, Fransızca. İspanyolca ve İtalyanca öğrenimi gördüyse de (1826). kumar oynadığı için John Allan tarafından üniversiteden alındı.

Richmond’a döndüğünde, sevgilisi (Sarah) Elmira Royster başkasıyla nişanlanmıştı. Daha sonra gittiği Boston’da, bazılarında Elmira’ya olan duygularını dile getirdiği, Byron’ın etkisiyle dolu şiirlerden oluşan Tamerlane, and Other Poems’ı (1827; Timurlenk ve Başka Şiirler) yayımladı. Bunu Milton, Thomas Moore ve ABD’li şair E. C. Pinkney etkisindeki şiirlerini topladığı, Baltimore’da yayımlanan Al Aaraaf, Tamerlane, and Minör Poems (1829; Araf, Timurlenk ve Önemsiz Şiirler) izledi. Ardından John Allan’ın isteği üzerine West Point Askeri Akademisi’ne girdiyse de, kısa süre sonra kendini okuldan attırmanın yolunu buldu.

Eleştirmenliğe İlk Adımlar

New York kentine giderek bir bölümü Keats, Shelley ve Coleridge’in etkisini taşıyan, bazıları başyapıt sayılabilecek şiirlerini topladığı Poems by Edgar Allan Poe’yu (1831; Edgar Allan Poe’dan Şiirler) yayımladı. Daha sonra Baltimore’a dönerek öyküler yazmaya başladı; bunlardan “MS. Found in a Bottle” (Şişedeki Elyazması) 1833’te Baltimore’da çıkan haftalık bir gazetenin ödülünü kazandı. Poe 1835’te Richmond’da çıkan Southern Literary Messenger ın yayın yönetmeni oldu ve bu dergide yayımlanan yazılarıyla eleştirmen olarak da adını duyurdu.

Bu arada, henüz 13 yaşındaki yeğeni Virginia Clemm ile evlendi. Dergideki görevinden büyük olasılıkla fazla içki içtiği için atıldıktan sonra New York’a gitti. 1838’de, Herman Melville’in Moby Dick’inin (1851; Beyaz Balina, Moby Dick, 1964) etkisini taşıyan uzun öyküsü The Narrative of Arthur Gordon Pym’i (Arthur Gordon Pym’in Öyküsü) yayımladı; çoğu öyküsünde olduğu gibi bu öyküde de gerçekle fantezi iç içeydi. 1839’da Philadelphia’da çıkan Burton’s Gentleman’s Magazine’in yayın yönetmenlerinden biri oldu. “William Wilson” ve “The Fail of the House of Usher” (Usher’lerin Çöküşü) gibi, doğaüstü öğelere yer veren korku öykülerini de ilk kez bu dergide yayımladı.

Advertisement

1839’un son aylarında Tales of the Grotesque and Arabesque (Grotesk ve Arabesk Öyküler) yayımlandı (kitap 1840 tarihini taşıyordu). 1840’ta Burton’s dergisindeki görevinden ayrıldı, ama 1841’de bu dergi yerine yayımlanmaya başlayan Graham’s Lady’s and Gentleman’s Magazine’in yayın yönetmeni oldu. İlk polisiye öyküsü Morgue Sokağı Cinayeti’ni de ilk kez bu dergide yayımladı. 1843’te “The Gold Bug” (Altın Böcek-, 1948, 1982) adlı öyküsü Philadelphia’da çıkan Dollar Newspaper gazetesinin ödülünü kazanınca adından yaygınlıkla söz ettirdi. Aynı yıl, The Prose Romances of Edgar A. Poe’yu (Edgar A. Poe’nun Düzyazı Romanları) yayımladı.

1844’te New York’a dönerek The Sun gazetesi için “Balloon Hoax” öyküsünü yazdı ve N. P. Willis’in çıkardığı New York Mirror gazetesinin yayın yönetmeni yardımcısı oldu. “The Raven” (“Kuzgun”) adlı ünlü şiiri de burada yayımlanarak (1845) Poe’ya ülke çapında ün kazandırdı. Poe aynı yıl, öykülerinden çoğunu yeniden yayımlayacağı kısa ömürlü Broadwhy Journal’m yayın yönetmenliğini üstlendi. The Raven and Other Poems (Kuzgun ve Başka Şiirler) ve seçme öykülerinden oluşan Tales (Öyküler) adlı kitapları da 1845’te yayımlandı. Poe 1848’de, evrenin aşkın bir “açıklama”sı niteliğindeki “Eureka”yı yayımladı. Yapıt bazı eleştirmenlerce başyapıt olarak yüceltilirken, bazılarınca saçma bulunarak eleştirildi.

Edgar Allan Poe ve Kuzgun

Edgar Allan Poe ve Kuzgun

Değerlendirme.

Poe, o dönemin edebiyat yapıtları üzerine zeki ve sağlam değerlendirmeleri, şiirlerinde ortaya koyduğu müzikal yetenek ve öykülerindeki dramatik anlatım sayesinde dünya edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. En önemli esin kaynaklarından biri, romantizmin gizliciliğe ve şeytani olana duyduğu ilgidir. Öte yanda, nesnel ve kendiliğinden bir üslupla yazdığı yapıtlarında kendi düş gücü ve gelişmiş tekniğinin de önemli bir payı vardır. Poe. düşe ve ideal olana düşkün bir şairdir. “To Helen” (Helen’a), “Annabel Lee”, “Eulalie”, “To One in Paradise” (Cennetteki Birisine) gibi en etkileyici şiirlerinden bazıları, kadınların güzelliğine ve yumuşaklığına karşı duyarlılığını yansıtır.

Ligeia” ve “Eleonora” adlı yapıtları güzellik ve aşka adanmış birer düzyazı ilahiyi andırır. Ökuru gerçek dünyadan düş dünyasına sürükleyen “Israfel” şiirinde, yaşamının son yıllarında daha da belirginleşen esrik bir hava egemendir. Ama “The Valley of Unrest” (Huzursuzluklar Vadisi), “Lenore”, “The Raven”, “For Annie” (Annie İçin) ve “Ulalume” gibi şiirleriyle öykülerinde de görüldüğü üzere, Poe’nun gündelik yaşamdan düş dünyasına kaçışı daha çok korku ve uğursuz düşünceler aracılığıyla gerçekleşir.

“The Fail of the House of Usher”, “The Masque of the Red Death” (Kızıl Ölümün Maskesi, 1928,1991), “The Facts in the Case of M. Valdemar” (M. Valdemar Davasındaki Gerçekler), “The Prematüre Burial” (Ölmeden Gömülme), “The Oval Portrait” (Beyzi Portre) ve “Shadow” (Gölge) gibi ölümle ilgili öyküleri, “Berenice”, “The Black Cat” (Kara Kedi), “NVilliam Wilson”, “Imp of the Perverse” (Sapkınlar Şeytanı), “The Cask of Amontillado” (Amontillado Fıçısı) ve “The Tell-Tale Heart” (Geveze Yürek) gibi kötülük ve suçla ilgili öyküleri, “Ligeia”, “Morella” ve “Metzengerstein” gibi ölümden sonraki yaşamı ele alan öyküleriyle “The Assignation” (Randevu) ve “The Man of the Crovvd” (Kalabalıkların Adamı) gibi felaket öykülerindeki çarpıcı anlatımı da korku ve uğursuzluk temalarını ustaca işlemesine borçludur.

Ayrıntılar ve Gözlemler

Poe, “The Pit and the Pendulum” (Kuyu ve Sarkaç) adlı öyküsünde olduğu gibi, karakterlerini gizemli güçlere ya da bilinmeyene tutsak etmediğinde bile, okura her an ölümün soluğunu hissettirir, ölüm sonrasının tekinsiz atmosferini yaşatır. Öte yandan öykülerini ve onların geçtiği ortamı sunan tasvirlerde görüldüğü gibi, ayrıntıya ve gözleme çok düşkündür. Buna sıkı sıkıya bağlı bir başka özelliği de, akıl yürütme gücüdür. Güçlü bir mantığa sahip olmanın yanı sıra, birçok öyküsünde okuru etkileyebilmek için adeta mantık gösterilerine girişir. Örneğin Legrand ve Dupin karakterleri dedektifliğin yanı sıra başkalarının düşüncesini okuma ve şifre yazım gibi yeteneklere sahiptir. Çözümleyici yönün ağır bastığı bu tür öyküleriyle, Poe polisiye ve bilim kurgu gibi türlerin öncüsü kabul edilir.

Advertisement

Bir eleştirmen olarak Poe dilin, ölçü ve yapının doğru kullanımına ağırlık vermiş, Antik Çağın üç birlik kuralı temelinde her öykünün uyması gereken kuralları belirlemiştir. Ona göre öykü bütünlüğü olan bir olayı işlemeli, olaylar aynı gün ve yerde gerçekleşmelidir. Ayrıca öykücü okurda belli bir etki uyandırabilmeli, bir atmosfer yaratabilmelidir. Kaba olmamak koşuluyla alegori ve mesel Poe’nun en beğendiği türler arasındadır.

Poe’nun Avrupa’da tanınmasında Fransız şairler Charles Baudelaire ve Stephane Mallarme’nin rolü büyüktür. Poe hem şair, hem de eleştirmen olarak birçok Fransız edebiyatçıya örnejc olmuş, Fransız simgeci şairleri “Philosophy of Composition” (Yazma Felsefesi) adlı yazısını temel almışlar, yapıtlarında onun imgelerini kullanmışlar ve “saf şiir” kuramını geliştirirken onun yapıtlarından yararlanmışlardır.

Poe’nun yapıtlarının en eksiksiz basımı, Thomas Olive Mabbott’un yayıma hazırladığı üç ciltlik The Collected Works of Edgar Allan Poe’dur (1969, 1978; Edgar Allan Poe’nun Toplu Yapıtları). J. W. Östrom’un yayıma hazırladığı The Letters of Edgar Allan Poe (Edgar Allan Poe’nun Mektupları) 1948’de iki cilt olarak yayımlanmıştır.

Poe’nun seçme öyküleri Türkçede, İşitilmedik Hikâyeler (1938), Edgar Allan Poe’dan Seçme Hikâyeler (1985) ve Olağandışı Öyküler (1982) adlarıyla yayımlanmıştır.


Kaynak – 2

Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe

Edgar Allan Amerikan edebiyatında hikayeciliği başlatan yazar, şair ve eleştirmendir. 19 Ocak 1809 yılında Boston, Massachusetts’de doğmuştur. Ölümü ise 7 Ekim 1849 tarihinde Baltimore, Maryland’de gerçekleşmiştir.

Annesi ve babası gezginci bir tiyatronun oyuncularıydılar. Edgar, küçük yaşta sefalete düştü. John Allen adında bir zengin ona acıdı ve evlat edindi, iyi yetiştirmeye çalıştı. Yalnız, Edgar, o kadar kötü yetişmiş, öyle kötü alışkanlıklar edinmişti ki Cahrlottesville Üniversitesi’nde ancak bir yıl barınabildi. Bunun üzerine koruyucusu onu kendi yazıhanesine yerleştirdi. Edgar Poe, oradan da kaçtı ve West-Point Askeri Okulu’na girdi. 1831’de oradan da kovuldu.

Şiirle uğraşıyordu. Bir ara New York’a gitti. Orada ilk şiir kitabını bastırdı. Bu kitapçık gerçekten bir şaheserdi ama o devrin havası içinde kimse değerini anlayamadı.

Edgar Poe hareketli bir insan olduğu için boş duramıyordu. Richmond’da bir gazetenin yazı işleri müdürlüğünü üzerine aldı. 1836’da yeğeni Virginia Clemm’le evlendi. Hayatının en buhranlı devresi böylece başlamış oldu. Evini geçindirmek için çalışmak zorundaydı. Yalnız, yazıları kazanç sağlamıyor, şair gitgide sefaletin kucağına düşüyordu. Bu arada alkolik oldu. Zavallı karısı bu hayata dayanamadı, 1847’de öldü.

Poe, bütün bütün kötü bir duruma düştü. “Delirium tremens” denilen alkol deliliğinin en şiddetli buhranları ile didişerek süründü durdu. Sonra bir ara kendine gelir gibi oldu. En sefil meyhanelerde, esrar tekkelerinde, gemicilerle dövüşerek geçirdiği bu sefalet yıllarından kurtulmak üzereydi. Çok zengin bir kadınla evlenmeye karar vermişti. Bir sabah Baltimore’da dar, çamurlu bir sokakta bir meyhane kapısında ölüsünü buldular.


Leave A Reply