Eisenhower Doktrini nedir, ne zaman ve neden ortaya çıkmıştır? Eisenhower Doktrini kabul eden ülkeler, sonuçları hakkında bilgi.
Eisenhower Doktrini (5 Ocak 1957)
Bu doktrini ortaya çıkaran nedenler;
- II. Dünya Savaşı sonrasında İngiltere ve Fransa’nın bölgede bıraktığı boşluğu doldurmak,
- Mısır’ı ve Süveyş’i Batı’ya bağlayan hukuki bağın, Süveyş Antlaşması (19 Ekim 1954)’nın, 1956 Buhranı sırasında Mısır tarafından feshedilip bağların koparılması,
- Süveyş Buhranı’yla Batı’nın Arap dünyasındaki prestijinin darbe alması,
- Bölgede Sovyet Rusya’nın taraftar bulmasıdır.
Sovyetler Birliği, Süveyş Kanalı’na ve Batı’nın Orta Doğu’daki petrol kaynaklarına hâkim olarak bölgeyi siyasi kontrolü altına alıp Batı’ya darbe indirmek ve mümkünse Batı’yı bu bölgede çökertmek amacındaydı.
Amerikan Başkanı D. Eisenhower, bölge ülkelerinin ekonomik sıkıntılarının giderilmesine yardımcı olmak, bu ülkelere, komünizm hegemonyasının neler getirebileceğini anlatmak ve bölgedeki devletlerin komünizme karşı koymalarına yardım etmek için harekete geçti. 5 Ocak 1957’de Kongreye gönderdiği ve “Eisenhower Doktrini” adını alan mesajda bütün bu hususları açıkladıktan sonra şu konularda yetki verilmesini istedi:
- Bağımsızlığını korumak için ekonomik kalkınma çabası içine giren Orta Doğu ülkelerine ekonomik yardım yapmak,
- Orta Doğu’da isteyen ülkelere askerî yardım yapmak,
- Bu ülkelerin istemeleri şartı ile “milletlerarası komünizmin kontrolü altında bulunan bir ülkeden gelecek açık silahla saldırılar karşısında”, Amerikan silahlı kuvvetlerinin kullanılması,
- Üç yıl süre ile her yıl 200 milyon dolar harcamaktı.
Eisenhower Doktrini Sonrası
Eisenhower Doktrini karşısında Orta Doğu ikiye ayrıldı. Bu doktrini kabul ettiğini ilk ilan eden Lübnan oldu.
- ***Lübnan takip ettiği tarafsızlık politikasını terk etti.
Pakistan, Irak, Türkiye, Yunanistan, Afganistan, Libya, Tunus, Fas ve en son İsrail doktrini kabul ettiklerini açıkladılar.
İlk tepki Mısır’dan geldi. Mısır’ı Suriye, Ürdün ve Suudi Arabistan takip etti.
- ***Suudi Arabistan bir süre sonra tutumunu değiştirerek Eisenhower Doktrini’ni “iyi ve müspet” bulduğunu bildirdi.
- ***Eisenhower Doktrini’ne tepki veren Ürdün, Mısır’ın Ürdün’deki monarşiyi devirmeye çalışması üzerine, doktrini onayladı ve ülkesinde uygulanmasını açıkça istedi.
Amerika, Nisan sonunda Ürdün’e 10 milyon dolarlık bir ekonomik yardım yaptı, Haziran sonunda da 10 milyon dolarlık askerî yardım yapacağını açıkladı (Eisenhower Doktrini’nin uygulandığına örnektir.).
Türkiye, Eisenhower Doktrini çevresinde ABD ve İngiltere’yi destekleyeceğini açıkladı. İktidarda bulunan Demokrat Parti, Amerika’dan alınacak askerî yardımın Türkiye’yi Sovyet Rusya karşısında rahatlatacağına inanıyordu. Bu tarihten itibaren ABD’nin bölgedeki önemli müttefiklerinden biri Türkiye oldu.
NOT: Suriye ve SSCB arasındaki askerî ve ekonomik yakınlık ABD’nin politikasını uygulamasını güçleştirmekteydi.
Dwight David Eisenhower kimdir?
Dwight D. Eisenhower (14 Ekim 1890, Denison, Teksas, ABD – 28 Mart 1969, Washington, DC, ABD)
Amerika Birleşik Devletleri’nin 34. başkanıdır. Texas’ ta Danison’da doğdu. Babası David Eisenhower’in dedeleri XVIII. yüzyılda Almanya’dan Pennsylvania’ya göç etmişlerdi. Dwight iki yaşındayken aile Abilene’ye yerleşti. Dwight’ ın çocukluğu, beş erkek kardeşiyle birlikte, bu şehirde geçti. 1947’de bu ev bir milli müze haline getirilmiştir.
Dwight’a okuldayken «İke» (ayk) derlerdi. Bu ad onun askeri ve siyasi hayatı boyunca devam etti, hala da ondan İke diye bahsedilir. Dwight Eisenhower, Abilene ortaokulunu bitirdikten sonra 1911’de Amerika’nın meşhur askerî okulu West Point’e girdi. 1915’te mezun oldu, Teksas’taki 19. piyade bölüğüne asteğmen tâyin edildi. O sıralarda tanıdığı, Denver’in en güzel kızı diye anılan Mamie Doud’la nişanlandı, teğmen rütbesini kazandığı gün evlendi. Bu evlenmeden dünyaya gelen tek evlât John Eisenhower da babası gibi asker olmuştur.
Dwight D. Eisenhower, Birinci Dünya Savaşı’nda çeşitli asker yetiştirme kamplarında vazife gördü. Savaştan sonra da tank birliği kuvvetlerini yetiştirmeye mahsus bir askerî okula komutan tâyin edildi. 1920-30 yılları arasında askerlik mesleğinde hızla ilerledi.
Amerika İkinci Dünya Savaşında
Amerika, İkinci Dünya Savaşı’na katıldığı zaman Eisenhower Genel Kurmay Başkanlığında çalışıyordu. 1942’de Avrupa Müttefik Kuvvetleri Komutanlığı’na getirildi. Artık Eisenhower’in mesleğinde altın çağı başlamıştı. Eisenhower, İkinci Dünya Savaşı’nda Avrupa Müttefik Orduları başkomutanı olarak başarıları ile kendi vatanında olduğu kadar bütün dünyada tanındı. 1952’de 5 yıldızlı generalken ordudan ayrıldı. Columbia Üniversitesi rektörü oldu.
1952 başkanlık seçiminde Cumhuriyetçi Parti’nin adayı olarak kazandı. 1956’da ikinci defa Başkan seçildi. Bu arada ağır bir kalp hastalığı geçirdi. Son 1960 seçimlerinde, siyasi hayattan tamamen ayrılarak çiftliğine çekildi.
Eisenhower’in pek çok fahrî unvanı vardır. İki devrelik cumhurbaşkanlığı sırasında pek çok defalar tenkide uğrayan Eisenhower, az gelişmiş memleketlere Amerikan yardımının arttırılması gerektiğine kaniydi. Eisenhower’in siyasî ve askerî başarılarının yanı sıra savaş ile ilgili değerli eserleri de vardır.
