Ek Eylem Konu Anlatımı

0
Advertisement

Ek eylem, ek fiil nedir? Ek eylemin görevleri, cümle içinde kullanımı nasıldır? Ek eylem örnekler ve konu anlatımı.

Ek Eylem Konu Anlatımı

Türkçenin ilgi çekici niteliklerinden biri, ek eylemin varlığıdır. Ad soylu sözcüklerin yüklem görevinde kullanılmalarını sağlayan bu eylem, eklerden oluşmuştur; bir yardımcı eylem olarak da düşünülebilir.

Ek eylemin aşağıda verdiğimiz çekiminden -im, -sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler biçiminin kaynağı, genellikle kişi adıllarına bağlanmaktadır. Dilimizin tarihsel gelişmesi izlenirse bu biçimlerin özellikle ben, sen, biz, siz adıllarıyla olan ilişkisi ortaya çıkar.

Ekeylemin Türkiye Türkçesindeki çekimi şöyledir:

1. t.k. -im 1. ç.k. -iz
2. t.k. -sin 2. ç.k. -siniz
3. t.k. -dir 3. ç.k. -dir-ler

Ekeylemin değişik zamanlarla ilgili çekimleri, aşağıda ele alınmıştır.)

Ekeyiemin -dir 3. kişi eki, özneyi yükleme, bağlayan koşaç (Lat. copula) olarak kullanılır. Birlikte kullanıldığı sözcüğe kesinlik, sürerlik, olasılık anlamları katar.

Advertisement

-dir ekinin durmak (turmak) eyleminden durur (turur) sözcüğünün (geniş zaman çekiminin 3. kişisi) ekleşmiş biçimi olduğu görüşü yaygındır.

-dir eki, bildirme kiplerinden geniş zaman ve belirli geçmiş zamanda kullanılmaz. İsteme kiplerinden de yalnız gereklik kipiyle kullanılabilir: gelmiştir, geliyordur, gelecektir, gelmelidir gibi.

Ayrıca, gelmektedir, bilmektedir, koşmaktadır, almaktadır örneklerinde de görüldüğü gibi, kalma durumu eki almış eylemliklerin bildirme koşacıyla kullanıldığı ve bileşik zaman görünümü verdiği olur. Bu tümceler birer ad tümcesidir. Yüklem, şimdiki zamanla birlikte, geniş zaman kavramı da Verir.

-dir eki çıkma durumuyla da çok kullanılır: Hastalığınız yorgunluktandır; Üşümesi ateştendir … gibi.

Ek eylemin koşacı -dir, çoğu kez adlarla, kimi zaman da ortaçlarla kullanılır.

Türkçenin bütün evrelerinde ve değişik lehçelerinde göze çarpan belirgin bir özelliği de bu koşacın genellikle kullanılmamasıdır: Türkiye Türkçesinde “Bugün hava güzel, Çocuk çok akıllı, Bu kitap yeni, Sabrın sonu selamet” örneklerinde olduğu gibi, aynı özellik görülür.

Advertisement

Ek eylemin çekimi yalnız bildirme kiplerinden, belirli geçmiş, belirsiz geçmiş, geniş zaman ve isteme kiplerinden de dilek-koşul kipinde kullanılır.

Belirli Geçmiş Zaman :

1. t.k. -i-di-m 1. ç.k. -i-di-k
2. t.k. -i-di-n 2. ç.k. -i-di-niz
3. t.k. -i-di 3. ç.k. -i-di-ler

Bu öğe, ek olarak geldiği ad soylu sözcüğünün ünlülerine uyar: güzel-di-m, yorgun-du-n, üzgün-dü gibi

Bilinen bir geçmişteki bir niteliği, durumu anlatmakta kullanılır.

Belirsiz Geçmiş Zaman :

Ekeylemin bir başka kipidir. Ekleşmiş biçimi çoğunlukla yeğlenir. Bilinmeyen bir geçmişte olan, başkalarından duyulan bir niteliğin, bir durumun anlatımına yarar.

1. t.k. -i-miş-im 1. ç.k. -i-miş-iz
2. t.k. -i-miş-sin 2. ç.k. -i-miş-siniz
3. t.k. -i-miş 3. ç.k. -i-miş-ler

Bu çekimde ekler, eklendikleri sözcüğün ünlülerine uyar: güzel-miş, yorgun-muş-sun, üzgün-müş-ler (üzgün-ler-miş) gibi.

Geniş Zaman :

Aynı zamanda şimdiki zamanı anlatan ekeylemin bu çekiminde 1., 2. kişi ekleri kip ekleri olarak kullanılmaktadır. Bu kişi ekleri kip ve zaman eklerinin görevini yüklenmişlerdir.

1. t.k. -im 1. ç.k.-iz
2. t.k. -sin 2. ç.k. -siniz
3. t.k. -dir 3. ç.k. -dir-ler

Bu ekler de bağlandıkları sözcüklerin ünlülerine uyarlar: güzel-dir, yorgun-um, üzgün-sünüz gibi.

Dilek-Koşul Kipi:

Advertisement
1. t.k. -i-se-m 1. ç.k.-i-se-k
2. t.k. -i-se-n 2. ç.k. -i-se-niz
3. t.k. -i-se 3. ç.k. -i-se-ler

Ek eylem, yalın zamanlı ve çekimli eylemlere gelerek (-di, -miş, -se) onların bileşik zamanlarını oluşturur. Ek eylemin olumsuzu değil sözcüğüyle yapılır. Ek eylemin olumsuz çekiminde kişi ekleri değil sözcüğüne getirilir.

1. t.k. değil-di-m 1. ç.k. değil-di-k
2. t.k. değil-di-n 2. ç.k. değil-di-niz
3. t.k. değil-di 3. ç.k. değil-di-ler (değillerdi)
1. t.k. değil-miş-im 1. ç.k. değil-miş-iz
2. t.k. değil-miş-sin 2. ç.k. değil-miş-siniz
3. t.k. değil-miş 3. ç.k. değil-miş-ler (değillermiş)
1. t.k. değil-im 1. ç.k. değil-iz
2. t.k. değil-sin 2. ç.k. değil-siniz
3. t.k. değil-dir 3. ç.k. değil-dir-ler (değillerdir)
1. t.k. değil-se-m 1. ç.k. değil-se-k
2. t.k. değil-se-n 2. ç.k. değil-se-niz
3. t.k. değil-se 3. ç.k. değil-se-ler (değillerse)

Ek eylemin soru biçiminde, soru eki (mi), ek eylemden önce kullanılır: Genç miydi ? Zengin miymiş ? Hasta mıdır ? Gelmiş midir ?.. gibi. Olumsuz soru biçiminde de mi eki “değil” sözcüğünden sonra getirilir: değil miyim ? değil misin ? değil mi ? gibi.

Ek eylemin, bir de bağlama görevi yapan iken biçimi vardır. Genellikle ekleşmiş biçimi -ken, ortaçlarla birlikte kullanılır ve ulaçları oluşturur: okurken, görmüşken, verecekken, oturmazken gibi.

Ad soylu sözcüklerle birlikte bulunduğunda, zaman ve durum bildiren sözcük kurar ve tümcede genellikle belirteç görevi yüklenir: küçükken, okuldayken gibi. Eklendiği sözcüğün ünlülerine göre değişiklik göstermeden yazılır.


Yorum yapılmamış

  1. Koray Soner on

    Eczacılık gerçekten ölmüş, Tıp, Diş hekimliği, Fizyoterapi, Beslenme diyetetik, Odyoloji, Gerontoloji sağlıkta bunların dışında gerisi nanay… Bunlara puanınız yetmiyorsa evet alternatif mühendisliktir.

Leave A Reply