Ekonomide tercih, kıtlık ve fırsat maliyeti nedir? Aralarında nasıl bir ilişki ve bağlantı vardır? Temel ekonomik sorular ve kıtlık, tercih, fırsat maliyeti çerçevesinde örnekli açıklamalar.
Ekonomi bir tercih çalışmasıdır. Tercihler, insan deneyiminin akla gelebilecek her yönüne yayıldığından, ekonomi de öyledir. Ekonomistler aile yaşamının, sanatın, eğitimin, suçun, sporun, iş yaratmanın doğasını araştırdılar – liste neredeyse sonsuz çünkü hayatımızın çoğu tercih yapmayı içeriyor.
Kaynak: pixabay.com
Bireyler nasıl tercih yapar: Daha iyi notlar ister misiniz? Dinlenmek için daha fazla zaman? Film izlemek için daha fazla zaman mı? Daha iyi notlar almak muhtemelen daha fazla ders çalışmayı ve belki de daha az dinlenme ve eğlenceyi gerektirir. Sadece bireyler olarak değil, toplum olarak da seçimler yapmalıyız. Daha temiz bir çevre mi istiyoruz? Daha hızlı ekonomik büyüme? Her ikisi de arzu edilebilir, ancak çevreyi temizleme çabaları daha hızlı ekonomik büyümeyle çelişebilir. Toplum seçimler yapmalıdır.
İktisat, iktisatçıların araştırdığı konulardan çok, iktisatçıların bunları araştırma biçimiyle tanımlanır. Ekonomistlerin, diğer disiplinlerdeki bilim adamlarının dünyaya bakışlarından farklı bir dünyaya bakma biçimleri vardır.
Ekonomi, insanların kendilerine sunulan alternatifler arasından nasıl seçim yaptıklarını inceleyen bir sosyal bilimdir. Ekonomi, insanları ve davranışlarını içerdiği için sosyal olarak tanımlanabilir. İktisat aynı zamanda bir bilimdir, çünkü seçimleri araştırırken mümkün olduğu kadar bilimsel bir yaklaşım kullanır.
Evrensel Genellemeler
- Tüketiciler, kaynakların nasıl tahsis edileceğine ve neyin üretileceğine karar verir.
- Kaynaklar sınırlı olduğundan, insanlar mal ve hizmetlerle ilgili tercihler yapmak zorundadır.
- Kıtlık, herhangi bir zamanda mevcut tüm kaynaklardan yapılabilecekleri aştığı için kişinin istediği tüm mal ve hizmetlere sahip olamama durumudur.
- Bir ekonominin ürettiği zenginlik, ekonomik faaliyetin döngüsel akışıyla mümkün olur.
Kıtlık, Tercih ve Fırsat Maliyeti
Tüm tercihler, bir alternatifin diğerine göre seçildiği anlamına gelir. Alternatifler arasından tercih yapmak, ekonominin merkezinde yer alan üç fikri içerir: kıtlık, tercih ve fırsat maliyeti.
Kıtlık
Kaynaklarımız sınırlı. Herhangi bir zamanda, çok fazla toprağımız, çok fazla fabrikamız, çok fazla petrolümüz ve çok fazla insanımız var. Ancak bu kaynaklarla üretebileceğimiz şeylere yönelik isteklerimiz, arzularımız sınırsızdır. Her zaman daha fazla ve daha iyi konut, daha fazla ve daha iyi eğitim – pratikte her şeyden daha fazla ve daha iyi isteriz.
Kaynaklarımız da sınırsız olsaydı, her bir isteğimize evet diyebilirdik ve ekonomi olmazdı. Kaynaklarımız sınırlı olduğu için her şeye evet diyemeyiz. Bir şeye evet demek, diğerine hayır dememizi gerektirir. Beğensek de beğenmesek de seçimler yapmalıyız.
Sınırsız isteklerimiz, kaynaklarımızın sınırlarıyla sürekli olarak çatışıyor ve bizi bazı faaliyetleri seçmeye ve diğerlerini reddetmeye zorluyor. Kıtlık, alternatifler arasından tercih yapmak zorunda olma durumudur. Kıt bir mal, bir alternatifin tercihinin diğerinden vazgeçilmesini gerektiren bir maldır.
Bir parsel arsa düşünün. Parsel bize birkaç alternatif kullanım sunuyor. Üzerine bir ev inşa edebiliriz. Üzerine bir benzin istasyonu koyabiliriz. Üzerine küçük bir park yapabiliriz. Daha sonra nasıl kullanılması gerektiğine karar verebilmek için araziyi geliştirmeden bırakabiliriz.
Arazinin konut için kullanılması gerektiğine karar verdiğimizi varsayalım. Büyük ve pahalı bir ev mi yoksa birkaç mütevazı ev mi olmalı? Büyük ve pahalı bir ev olduğunu varsayalım. Evde kim yaşamalı? Arazinin hem kullanım şekli anlamında hem de kimin kullanacağı anlamında alternatif kullanımları vardır. Toprağın kıt olması, toplumun kullanımıyla ilgili tercihler yapması gerektiği anlamına gelir.
Neler Kıt?
Neredeyse her şey kıt. Soluduğumuz havayı düşünün, ki bu bizim için hiçbir ücret ödemeden büyük miktarda mevcuttur. Peki kıt olabilir mi?
Havanın kıt olup olmadığının testi, alternatif kullanımları olup olmadığıdır. Havadan ne gibi faydalar sağlayabiliriz? Nefes alıyoruz. Arabalarımızı sürerken, evlerimizi ısıtırken veya fabrikalarımızı çalıştırırken onu kirletiyoruz. Gerçekte, havanın bir kullanımı çöplük gibidir. Nefes almak için kesinlikle havaya ihtiyacımız var. Ama kesinlikle, içine çöp atmayı seçiyoruz. Bu iki kullanım açıkça birbirinin alternatifleridir. Havaya ne kadar çok çöp atarsak, nefes almak o kadar az sağlıklı olur. Daha temiz hava solumak istediğimize karar verirsek, kirlilik yaratan faaliyetleri sınırlandırmalıyız. Hava kıt bir maldır çünkü alternatif kullanımları vardır.
Ancak tüm mallar bizi bu tür tercihlerle karşı karşıya bırakmaz. Bedava mal, bir kullanımın seçiminin diğerinden vazgeçmemizi gerektirmediği maldır. Serbest malın bir örneği yerçekimidir. Yerçekiminin sizi dünyada tutması, komşunuzu uzaya sürüklenmeye zorlandığı anlamına gelmez! Bir kişinin yerçekimini kullanması, başka bir kişinin kullanımına alternatif değildir.
Çok fazla bedava mal yok. Örneğin uzay, sadece ona bakmak için kullandığımızda bedava bir maldır. Ama şimdi, mekan kullanımımız, bir kullanımın diğerine alternatif olabileceği noktaya ulaştı. İletişim uyduları için yörünge yuvalarının tahsisi konusunda şimdiden çatışmalar ortaya çıktı. Bu nedenle, uzay bile kıttır. Onu kullanmanın yeni yollarını buldukça alan kesinlikle daha kıt hale gelecektir. Kıtlık hemen hemen her şeyi karakterize eder. Sonuç olarak, ekonominin kapsamı gerçekten geniştir.
Kıtlık ve Temel Ekonomik Sorular
Kıtlığın bir sonucu olarak karşılaştığımız tercihler, üç dizi sorunu gündeme getiriyor. Her ekonomi aşağıdaki soruları yanıtlamalıdır:
- Ne üretilmelidir? Ekonominin kıt kaynaklarını bir şey üretmek için kullanmak, başka bir şeyden vazgeçmeyi gerektirir. Örneğin, daha iyi eğitim üretmek, sağlık hizmetleri gibi diğer hizmetlerin kesilmesini gerektirebilir. Bir vahşi alanı koruma kararı, arazinin diğer kullanımlarından vazgeçmeyi gerektirir. Her toplum kıt kaynaklarıyla ne üreteceğine karar vermelidir.
- Mal ve hizmetler nasıl üretilmelidir? Mal ve hizmetlerin nasıl üretilmesi gerektiğinin belirlenmesinde yapılması gereken tercihler vardır. Bir firma birkaç vasıflı işçi mi yoksa çok sayıda vasıfsız işçi çalıştırmalı mı? Kendi ülkesinde mi üretmeli yoksa yabancı tesisleri mi kullanmalı? İmalat firmaları ürünlerini yapmak için yeni veya geri dönüştürülmüş hammaddeler kullanmalı mı?
- Mal ve hizmetler kimler için üretilmelidir? Bir mal veya hizmet üretiliyorsa, onu kimin alacağına karar verilmelidir. Bir kişinin veya grubun bir mal veya hizmeti alması kararı, genellikle bunun bir başkası tarafından sağlanmayacağı anlamına gelir. Örneğin, dünyanın en yoksul uluslarının temsilcileri, Amerika Birleşik Devletleri’nde kişi başına düşen enerji tüketiminin, dünyanın en yoksul 62 ülkesindeki kişi başına düşen enerji tüketiminden 17 kat daha fazla olduğundan sık sık şikayet ediyor. Eleştirmenler, dünyanın enerjisinin daha eşit bir şekilde tahsis edilmesi gerektiğini savunuyor. Olmalı mı? Bu bir “kimin için” sorusudur.
Her ekonomi neyin üretilmesi gerektiğini, nasıl üretilmesi gerektiğini ve kimin için üretilmesi gerektiğini belirlemelidir.
Fırsat maliyeti
İktisatçıların tüm ekonomideki belki de en önemli kavram olan fırsat maliyeti kavramını tanımlamaları kıtlık bağlamındadır. Fırsat maliyeti, herhangi bir tercih yaparken vazgeçilen en iyi alternatifin değeridir.
Bu yazının geri kalanını okumanın fırsat maliyeti, zamanınızı harcayabileceğiniz diğer en iyi kullanımın değeri olacaktır. Bir saksı bitkisine 100 lira harcamayı seçerseniz, aynı anda 100 lirayı pizzaya, karton kapaklı bir kitaba ya da sinemada bir geceye harcamanın faydalarından vazgeçmeyi de tercih etmiş olursunuz. Kitap bu alternatiflerin en değerlisiyse, bitkinin fırsat maliyeti, kitaptan almayı beklediğiniz keyfin değeridir.
Fırsat maliyeti kavramı, bir ürünün satın alma fiyatı ile karıştırılmamalıdır. Bir kolej veya üniversite eğitiminin maliyetini düşünün. Bu, öğrenim ücreti ve kitaplar için harcanan paranın en iyi alternatif kullanımının değerini içerir. Ancak bir üniversite eğitiminin en önemli maliyeti, zamanı başka bir çabada kullanmak yerine ders çalışmak ve derse katılmak için harcanan zamanın vazgeçilen alternatif kullanımlarının değeridir. Öğrenciler, gelecekte daha da büyük kazançlar elde etme umuduyla veya öğrenme fırsatına değer verdikleri için bu zamanı feda ederler. Veya doktora gitmenin maliyetini düşünün. Bu maliyetin bir kısmı, doktoru görmek için gereken paranın en iyi alternatif kullanımının değeridir. Ancak maliyet, doktoru görmek için gereken sürenin en iyi alternatif kullanım değerini de içerir. Fırsat maliyeti kavramında görülmesi gereken asıl şey, kavramın adında bulunur. Fırsat maliyeti, belirli bir tercihte kaçırılan en iyi fırsatın değeridir. Bu sadece o tercih için harcanan miktar değildir.
Kıtlık, tercih ve fırsat maliyeti kavramları ekonominin merkezinde yer alır. Bir alternatifin tercihi diğerinden vazgeçilmesini gerektiriyorsa, bir mal kıttır. Alternatif kullanımların varlığı bizi tercihler yapmaya zorlar. Herhangi bir tercihin fırsat maliyeti, onu yaparken vazgeçilen en iyi alternatifin değeridir.
İhtiyaçlar ve İstekler
Tüketiciler “ihtiyaçlar” ve “istekler” terimlerini birbirinin yerine kullanabilir ve aralarındaki ince farkları fark etmeyebilirler. İhtiyaçlar hayatta kalmak için temel bir gereksinimdir ve şunları içerir: yiyecek, giyecek ve barınma. İstekler, bu ihtiyaçları ifade etmenin bir yoludur. Yiyecek “ihtiyacını” karşılamak için kişi bunu “istek” olarak ifade edebilir. Örneğin: Yemeğe ihtiyacım var, pizza istiyorum. Kıyafete ihtiyacım var, Nike tenis ayakkabıları istiyorum. Sığınağa ihtiyacım var, bir konakta yaşamak istiyorum.
Ücretsiz öğle yemeği diye bir şey yoktur!
Advertisement
Kaynaklar sınırlıdır ve yaptığımız her şeyin bir maliyeti vardır. “Bir Al Bir Bedava Al” fikri aslında doğru değil; birisi “ücretsiz” olanı ödemek zorundadır. “Ücretsiz” öğenin maliyeti başka birine aktarılacaktır. Örneğin, bir restoran “ücretsiz mezeler” veriyorsa, işletmenin bu maliyetleri, fiyatları yükselterek ücretleri diğer müşterilere ileterek karşılaması gerekecektir. Bu nedenle, “ücretsiz öğle yemeği diye bir şey yoktur” fikri, tüketicinin her zaman elde ettiğini düşündüğü çok şeyi almayabileceğini söylemenin başka bir yoludur, çünkü sonunda birileri her zaman üretim için ödeme yapmak zorundadır.
