El Biruni Hayatı, Astronomi, Matematik, Tıp Çalışmaları ve Bilime Katkıları

Ünlü astronom, geometrici, hekim ve matematikçi El Biruni neler yapmıştır? El Biruni’nin çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.

Foto: nkfu.com

EL BİRUNİ
973-1051
HAREZM – GAZNE
MATEMATİKÇİ – ASTRONOM – GEOMETRİCİ – COĞRAFYACI
TARİHÇİ – HEKİM – ECZACI – YER BİLİMCİ

Tam adı Ebu Reyhan Muhammed b. Ahmed el-Biruni’dir. Orta Asya’da tarihi bir bölge olan Harezm’de doğmuş, küçük yaşta babasını kaybetmiştir. Harzemşahlar tarafından korunmuş, sarayda matematik ve astronomi eğitimi almıştır. Bu dönemde daha 17 yaşındayken ilk astronomi gözlemini yapmıştır. Harzemşah Devleti Memuniler tarafından yıkılınca Biruni, İran’a gitmiş, iki yıl burada çalıştıktan sonra memleketine geri dönmüş ve ebu’l Vefa ile gök bilimi üzerine çalışmaya başlamıştır.

1017’de Gazneli Mahmut, Harzem Devleti’ni yıkınca Biruni de Gazne şehrine gelerek burada Gaznelilerin himayesine girmiştir. Sarayda büyük itibar görmüş ve Gazneli Mahmut’un Hindistan seferine katılmıştır. Hint ülkesi alınınca bir süreliğine Nendene şehrine yerleşerek bilimsel çalışmalarına burada devam etmiş, Sanskritçeyi öğrenerek Hint toplumunun yaşamı ve kültürü üzerine çalışmış, bu konuda ayrıntılı bir eser kaleme almıştır.

Buradan tekrar Gazne şehrine dönmüş ve yaşamının geri kalan kısmını bu şehirde tamamlamıştır. Bu dönem Biruni’nin en verimli zamanı sayılmaktadır. Uzun zamanda hazırladığı Tahdidu Nihayet’ü Emakin adlı eserini bu döneme denk gelen 1025 yılında tamamlar. Astronomi üzerine yazdığı Kanun-i Meyudi adlı eserini Gazneli Mahmud’un oğlu Sultan Mesud’a ithaf etmiştir. Biruni 13 Aralık 1048 yılında Gazne’de vefat etmiştir.

El Biruni Balmumu Heykeli – Foto: nkfu.com

Bilime Katkıları

• Biruni pek çok alanda eser vermiş çok yönlü bir bilim adamıdır. Matematik bunların önde gelenlerinden biridir.

Biruni yaşadığı yüzyılın en büyük matematikçisi kabul edilir. Trigonometri alanındaki bazı bulgularına batılı matematikçiler ondan ancak iki asır sonra ulaşabilmiştir.

• Biruni astronomi alanındaki çalışmalarıyla çağdaş astronominin temellerini atmıştır.

Biruni, yerin kendi ekseni etrafında dönme meselesi üzerinde durmuş, astronomik gözlem için araçların yapımını kolaylaştıran bir yöntem geliştirmiş, ekliptik düzlemi ile ekvator arasındaki açıyı neredeyse gerçekle aynı ölçüde bulmuştur.

• Hindistanda yaşadığı yıllarda yaptığı gözlemler ve çalışmalarıyla antropoloji biliminin temellerini atmış, jeoloji ve jeodezi alanında çok önemli bulgulara ulaşmıştır.
• 23 katı maddenin ve 6 sıvının özgül ağırlıklarını bugünkü değerlerine çok yakın olarak saptamıştır.
• Tıp ve eczacılık alanlarında önemli birçok eser yazmış, bazı uygulamalar geliştirmiştir.

Biruni ilk kez bir kadına sezaryanla doğum yaptırmayı başarmıştır. Şifalı otlar ve birtakım ilaçlar üzerine yazdığı
“Kitabu’s Saydane”de üçbin kadar bitkinin neye yaradığını ve nasıl kullanıldığını yazmıştır.

Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.