El Harezmi Kimdir? İranlı Astronom ve Matematikçinin Hayatı ve Harezmi’nin Eserleri

0
Advertisement

El Harezmi kimdir? Cebir ve algortimasının babası olarak kabul edilen büyük İranlı bilim insanı El-Harezmi hayatı, biyografisi, çalışmaları, eserleri, buluşları ile ilgili bilgi.

el-Harizmi

el-Harizmi

El-Harezmi; (Ebu Abdullah Muhammed bin Musa el-Harezmi) İslâm matematikçisidir (? 780 – Harzem 850)

Halife Me’mun tarafından Bağdat’ta çağırıldı. Saray Kütüphanesinde hafizülkütüplük yaptı. Hindistan’a gitti. 830’da yeniden Bağdat’a döndü. Astronomi çalışmaları için Sinear Ovası’na gönderildiği ileri sürülür. Doğu ve Batı uygarlıklarına hızla yayılan ve yöntemleri günümüzde de kullanılan İlm-el Cebr vel Mukabele (Aktarma ve Kısaltma Bilimi) adlı matematik kitabını yazdı. 16. yüzyılda Latinceye çevrilen bu kitabında, İskenderiyeli Diophantus’un önerdiği “kısaltarak simgelemeyi” (sinkopat cebir) daha da geliştirerek “simgeli cebir” biçimine dönüştürdü. Böylece Diophantus ve Theon’un kullandıkları cebir ve geometriye daha da açıklık getirdi. Matematikte sıfırı “0” kullandı. Hint sayılarını İslâm sayılarına göre verdiği için Latincede onun adından kaynaklanarak bu yönteme Arap rakamları ya da “algoritma” adı verildi.

Bilime Olan Katkıları

Harezmi, matematikte algoritma kavramını geliştirdi (bu, bazı insanlar tarafından bilgisayar biliminin büyükbabası olarak adlandırılmasının bir nedenidir).

Harezmi’nin cebiri, bilimlerin temeli ve köşe taşı olarak kabul edilir. El-Harezmi’ye, onun en büyük matematik eseri olan El- Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’l Mukabele’nin adından gelen “cebir” dünyasını borçluyuz. 12. yüzyılda hem Gerard of Cremona hem de Robert of Chester tarafından Latinceye iki kez çevrilen kitap, geometrik örneklerin yanı sıra analiz yoluyla da birkaç yüz basit ikinci dereceden denklemi çözüyor. Ayrıca, mirasları bölme yöntemleri ve arazi parsellerini araştırma yöntemleri hakkında önemli bölümlere sahiptir. Büyük ölçüde, terimin şimdi anlaşıldığı gibi cebirden ziyade pratik hesaplama problemlerini çözme yöntemleri ile ilgilidir.

Harezmi, tartışmasını birinci ve ikinci dereceden denklemlerle sınırladı. Ayrıca astronomi, takvimler, güneşin, ayın ve gezegenlerin gerçek konumlarının hesaplanması, sinüs ve teğet tabloları, küresel astronomi, astrolojik tablolar, paralaks ve tutulma hesaplamaları ve ayın görünürlüğünü kapsayan önemli bir eser yazdı. Astronomik çalışması Zîc-ul Harezmî de diğer bilim adamlarının çalışmalarına dayanmaktadır. Cebirde olduğu gibi, başlıca ilgi alanı, Arapça’da hala var olan en eski Arap eseridir.

Advertisement

Yukarıda bahsedildiği gibi en tanınmış eseri ve kendi adıyla anılan eseri, matematiksel Algoritma kavramıdır. Kelimenin modern anlamı, belirli bir sorunu çözmek için belirli bir uygulama ile ilgilidir. Bugün insanlar, Harezmi’nin yaklaşık 1200 yıl önce yazdığı metninde bulunan prensipler olan toplama ve uzun bölme yapmak için algoritmalar kullanıyor. El-Harezmi, Arap rakamlarını Batı’ya tanıtmaktan da sorumluydu ve sıfır işaretiyle birlikte dokuz Arap rakamının kullanılmasına yol açan bir süreci harekete geçirdi.

El Harezmi

Foto: nkfu.com

Harezmi’nin ortaçağ coğrafyasına katkısı da büyük önem taşıyordu. Batlamyus’un coğrafya konusundaki araştırmalarını, Ard Suresi (Dünyanın Şekli) olarak adlandırılan kendi özgün bulgularını kullanarak sistemleştirdi ve düzeltti. Metin bir el yazmasında mevcuttur; haritalar ne yazık ki korunmamıştır, ancak modern bilim adamları onları el-Harezmi’nin açıklamalarından yeniden oluşturabilmiştir. O zamanlar “bilinen dünyanın” bir haritasını oluşturmak için 70 coğrafyacının çalışmalarını denetledi. Eserleri Latince tercümeler yoluyla Avrupa’da tanınmaya başlayınca, etkisi Batı’da bilimin gelişmesinde kalıcı bir iz bıraktı.

El-Harezmi, Hintli ve Helenistik seleflerinden miras aldığı güneş saati teorisi ve yapımında birkaç önemli iyileştirme yaptı. Bu enstrümanlar için belirli hesaplamalar yapmak için gereken süreyi önemli ölçüde kısaltan tablolar yaptı. Güneş saati evrenseldi ve dünyanın herhangi bir yerinden gözlemlenebilirdi. O zamandan beri, namaz vakitlerini belirlemek için camilere sıklıkla güneş saatleri yerleştirildi. Bir nesnenin doğrusal yüksekliğini belirlemek için kullanılan bir araç olan gölge kare, açısal gözlemler için alidade ile bağlantılı olarak, dokuzuncu yüzyılda Bağdat’ta Harezmi tarafından da icat edildi.

Başlıca katkıları orijinal araştırmaların sonucu olsa da, bu alanlardaki mevcut bilgileri Yunan, Hint ve diğer kaynaklardan sentezlemek için çok şey yaptı. El-Harezmi tarafından Yahudi takviminde yazdığı usturlab gibi konularda bir dizi küçük eser yazılmıştır. Ayrıca önde gelen kişilerin burçlarını içeren bir siyasi tarih yazdı.

Eserleri

Kitabül Muhtasar fi’l Hisabül Hindi (Hint Hesabına Göre Matematik Özeti), Fi’zic, Kitabül’l Amel bi’Usturlab (Usturlabın Deney Kitabı), Kitap Suret’ül Arz (Enlem Boylam Kitabı).

MATEMATİK ALANINDAKİ ESERLERİ
El- Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’l Mukabele
Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
El-Mesahat

Advertisement

ASTRONOMİ ALANINDAKİ ESERLERİ
Zîc-ul Harezmî
Kitab al-Amal bi’l Usturlab
Kitab’ul Ruhname

TARİH ALANINDAKİ ESERLERİ
Kitab’ul Tarih

COĞRAFYA ALANINDAKİ ESERLERİ
Kitab surat al-arz


Yorum yapılmamış

Reply To jghö Cancel Reply