Enflasyon ne demektir? Enflasyon neden luşur, çeşitleri nelerdir, özellikleri, artış sebepleri hakkında bilgi.
Enflasyon; dolanımdaki para miktarıyla malların ve satın alınabilir hizmetlerin toplamı arasındaki açığın büyümesinden ortaya çıkan ve fiyatların yükselişi, para değerinin düşmesi biçiminde kendini gösteren ekonomik süreç; para şişkinliğidir. En basit tanımıyla genel fiyat düzeyinin sürekli artması ve para değerinin düşmesi olup, toplam mal ve hizmet sunusunun toplam istemi karşılayamaması, bir başka deyişle dengenin kurulamaması enflasyonun temel özelliği olarak kabul edilir. Hızla büyüyen istem karşısında onu karşılayacak üretimin yapılamaması piyasayı daha yüksek bir fiyat düzeyinde dengeye getirir. Fiyat artışlarına yol açan nedenler her ülkenin sosyo-ekonomik yapısına göre değişiklik gösterse de genel olarak şöyle özetlenebilir:
1. Tüketici gelirlerindeki artışların genel istemi artırması;
2. Cari fiyatlarda toplam istemin, toplam sunuyu aşması;
3. İklim koşullarının olumsuz olduğu dönemlerde tarım ürünleri üretiminin azalması, yüksek taban fiyatı politikaları;
4. Hammadde fiyatlarındaki artışlar, yüksek faiz oranları, devalüasyon gibi ürün maliyetlerini doğrudan yükseltici etkenler;
5.Kamu kuruluşlarının etkin çalışmaması nedeniyle maliyetlerin artması;
6.Dışalımı yapılan malların fiyatlarındaki yükselmeler;
7. Tasarrufların yatırımlardan az olması ve dolanımdaki paranın hızla artması, devlet harcamalarının devlet gelirlerinin üstüne çıkması.
Enflasyonun kaynağı, ülkelerin gelişmişlik düzeyine ve geçirdiği aşamalara göre birçok ayrılıklar gösterir. Mal ve hizmetlerin maliyetindeki artışlardan kaynaklandığında maliyet enflasyonu söz konusudur. İşçi ücretlerinin artışı, dolaylı vergiler, yüksek faiz oranları, dışalımı yapılan malların fiyatlarındaki artışlar, maliyetlerin dolayısıyla fiyatların yükselmesine neden olur. Maliyet enflasyonu savaşımında piyasayı düzenleyici ve rekabeti artırıcı önlemler alınır.
Yatırımların tasarruflardan fazla olması istem (talep) enflasyonuna neden olur. Sürekli para sunusu (arz) yoluyla şişirilen istem, fiyat düzeyini yükseltir. Bir başka deyişle harcamaların artması fiyatların yükselmesine neden olur. İstem enflasyonunu önlemek için bütçe, para ve kredi politikaları uygulanır. Hızla fiyat artışları nedeniyle tüketicilerin harcama eğilimlerini yükseltmeleri, enflasyonun daha da hızlanmasına neden olmaktadır. Aşırı enflasyon ya da hiperenflasyon olarak adlandırılan bu enflasyona çeşitli dönemlerde rastlanmıştır.
Emisyon artışına oranla fiyat artışlarının daha hızlı olmasına paradan kaçış olayının başlaması yol açar. Aşırı enflasyon dönemlerinde her türlü mala karşı büyük bir istem artışı olur, halk tasarruflarım banka yerine altın, döviz, gayrimenkul gibi alanlara kaydırır.
Gizli enflasyon ise genel fiyat artışlarındaki birikmelerden kaynaklanır. Buna “sürünen enflasyon” da denir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde enflasyonun yapısal bir özelliği vardır. Tarımsal üretimde doğaya bağımlılık, döviz yetersizliği, yatırımlardaki gecikme gibi nedenlerle üretimde yeterli artış sağlanamamaktadır. Buna karşılık bütçe açıkları ve öteki nedenler istemin artmasına yol açar. Örneğin taban fiyatlarının yükselmesi, tarım üreticilerinin satın alma gücünü arttırmakta, bunlarda gelirlerinin büyük bir bölümünü tükettiklerinden toplam istemde bir artış görülmemektedir.
Uluslararası likiditenin hızlı ve denetimsiz artmasıyla ortaya çıkan genel dünya enflasyonu ancak parasal önlemlerle önlenebilir. Nitekim İngiltere ve Latin Amerika ülkeleri Feidman’ın kuramından hareketle ekonomilerinde yeni önlemler aldılar. Ancak tüm bu önlemlere karşın özellikle gelişmekte olan ülkeler yüksek enflasyonu önleyemediler. Latin Amerika ülkelerinden Arjantin, Şili, Brezilya ve İsrail’de yükse rakamlara tırmanan enflasyonu önlemek ve aşağılara çekmek için IMF’nin dışa ve içe dönük önerilerinin yanı sıra hükümetler de bazı önlemlere başvurma gereğini duydular. Örneğin, Arjantin yeni bir para birimi benimsedi, İsrail ise parasından üç sıfır sildi.
