Erich von Stroheim kimdir ve ne yapmıştır? Erich von Stroheim hayatı, yönettiği filmler, sinema kariyeri, çalışmaları hakkında bilgi.
Erich von Stroheim Kimdir? Sinema Kariyeri Nasıldır?
Erich von Stroheim (22.9.1885-12.5.1957)
Avusturya asıllı yönetmen / oyuncu / senaristtir. Stroheim, yapımcılarıyla sürekli olarak giriştiği tartışmalar yüzünden ancak bir tek filmini dışarıdan müdahale olmaksızın gerçekleştirebildi. Ama ne olursa olsun, kısaltılmış filmleri de kişilerin karakter analizleri ve toplumsal durumların canlandırılması açısından yönlendirici niteliklere sahipti.
Erich Oswald Stroheim Viyana’da bir hasır şapka fabrikatörünün oğlu olarak dünyaya geldi. 1906 yılında ABD’ye göç eden Stroheim, sekiz yıl sonra filmlerde ilk küçük rollerini alabildi ve David Wark Griffith’e reji asistanlığı yaptı. Stroheim, kendisine bir imaj yaratabilmek amacıyla soyadının önüne aristokratik “von” sözcüğünü kondurdu ve asalete mensup bir subay olduğuna ilişkin söylentilerin yayılmasını sağladı. Bu yüzden Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra Amerikan sinemasında aranan Prusyalı asker ve anti-kahraman rolleri için en uygun aktör haline geldi. Stroheim için kullanılan slogan “The man you love to hate” (Nefret Etmeye Bayıldığınız Adam) oldu. Stroheim güçlü yorumları sayesinde övülen bir aktör olduğu halde, esas tutkusu film çevirmekti.
Filmler ve Açıklamaları
1918: Tek Orijinal Yapıtı Stroheim Blind Husbands (Kör Kocalar) adlı ilk filminin yönetmenliğini üstlenmekle kalmadı, senaryosunu da yazdı, dekorları tasarladı ve başrolü üstlendi. Stroheim, sonraki filmlerinin çoğunda olduğu gibi, burada da erkeklerin kurbanı olan kadınları ve erkeklerin cahilliğini gözler önüne serdi. Bu dramda bir teğmenin baştan çıkartıcı havasına karşı koyan evli bir kadının öyküsü anlatılmaktadır. Durumu yanlış değerlendiren koca, rakibi sandığı erkeği öldürür. Hayatı toplumsal ve psikolojik görüş açısından ele alan bu yapıt, Stroheim’in orijinal versiyonuyla sinemalara ulaşan tek filmi oldu.
1920: Sanatsal Orijinallik Kazanç Karşısında Stroheim sonraki iki filmi olan The Devil’s Passkey (1920) ve Foolish Wives (Çılgın Zevceler, 1921) adlı yapıtlarında da zina konusunu irdeler. Ne var ki konulan çok fazla uzatır ve çok masraflı yapımlara eğilim gösterir. Stroheim sert ve suçlayıcı öykülerine istenilen yoğunluktaki havayı verebilmek için dekorlarının çok detaylı olması gerektiğine inanıyordu. Bunun sonucu olarak da o dönemde mutat olan sonradan düzeltmelere ve film malzemesinin montaj esnasında kısaltılmasına lüzum görmüyordu. Onun yerine film yapımcıları ve sansür işe girişip aslında beş saatlik bir film olan “Çılgın Zevceler”i 70 dakikaya indirdiler. Çok büyük bir yatırım gerektiren çalışma tarzını değiştirmeye yanaşmayan Stroheim, 1922’de Merry-go-round (Atlı Karınca) filminin çekim çalışmaları esnasında Universal Film Şirketi tarafından işten çıkarıldı.
1924: Kuşa Döndürülmüş Başyapıtları Stroheim, Greed (Hırs, 1924) filmini yönetmek üzere Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) şirketine geçince de aradığı özgürlüğe kavuşamadı. Aslında 92 saatlik bir film olan Greed’i 4 saatlik bir gösteriye indiren Stroheim, yine de yapımcıları tatmin edemedi. Film şirketi bu projeyi Stroheim’in elinden aldı ve sadece 140 dakikasını bıraktı.
Stroheim’in Sansüre Uğramış Başyapıtları
1921 Foolish Wives (Çılgın Zevceler): Çaptan düşmüş bir göçmen, bir büyükelçinin karısını baştan çıkartır. Geri zekâlı bir kıza sataştığı zamanda da kızın babası tarafından öldürülür.
1924 Greed (Hırs): Genç bir kadın iyi niyetli kocasını patolojik para hırsı yüzünden mahveder.
1925 The Merry Widow (Şen Dul): Zengin bir dul ülkesini terk edince yurdu olan küçük krallık parasal çöküntüye girme tehlikesiyle karşılaşır, fakat çok çekici olan bir subay dulu ülkesine dönmesi için ikna eder. Bu film Franz LĞhar’ın Şen Dul operetinin sinemaya uyarlanmasıdır.
1926-28 The Wedding March (Düğün Marşı): Bu filmde bir prens fakir bir kıza âşık olur ama sosyal durumu daha uygun olan bir kadınla evlenmek zorunda kalır.
1933: Bir Kariyerin Sonu Bütçe anlaşmasına uyulmadığı için çekim çalışmaları filmin yapımcısı ve başoyuncusu Gloria Swanson tarafından durdurulan Queen Kelly (Kraliçe Kelly, 1928) Stroheim için sonun başlangıcı oldu. Her ne kadar tek sesli filmi olan Hello Sister’da (1933) daha ekonomik bir biçimde de çalışabileceğini kanıtladıysa da, bu yapıtı üzerinde de değişiklikler yapıldı. Bunun üzerine adını jenerikten çıkarttıran Stroheim, bir daha film yönetme olanağı bulamadı. Stroheim 1936’da Fransa’ya taşındı, ikinci Dünya Savaşı’ndan önce ve sonra birçok filmde yeniden “korkunç Alman”ı canlandırmak için fırsat buldu. Örneğin, film stili önemli ölçüde Stroheim’in etkisinde kalan Jean Renoir’ın La grande illusion (Harp Esirleri, 1937) filminde olduğu gibi. Stroheim son rolünü, sessiz film yönetmenliğinden kâhyalığa düşen birini canlandırdığı, Billy Wilder’in Sunset Boulevard (Sunset Bulvarı, 1950) filminde üstlendi. Bu filmde Stroheim’in kaderiyle olan benzeşmelere özellikle yer verildi, Stroheim 1957’de Maurepas’da hayata veda etti.
Kaynak – 2
Erich von Stroheim; Avusturya asıllı A.B.D’li yönetmen ve oyuncudur (Viyana, 1885-Maurepas, Yvelines, 1957).
Orta halli bir ailenin çocuğu olan Eric Hans Stroheim, 1910’da bilinmeyen nedenlerle A.B.D’ne gitti ve burada çeşitli küçük mesleklerde çalışarak yaşamını sürdürdü. 1914’te Holywood’da, figüran rollerine çıkmaya başladı. Aynı yıl, D.W. Griffith’in ilgisini çekerek Bir Ulusun Doğuşu ‘nda (The Birth of a Nation) Griffith’in sanat danışmam oldu. Hoşgörüsüzlük ‘te (İntolerance, 1916) ve başrolünü de oynadığı Hearts of the World’da (Dünyanın Kalpleri, 1918) Griffith’le işbirliği yaptı. Bu tarihten başlayarak, artık Eric von Stroheim adım alan sanatçı, bedenini saran kusursuz üniforması içinde, sert duruşu, bıyıksız ve sakalsız yüzüyle soğuk, katı ve acımasız, “nefret etmek istediğiniz adam” (bu slogan, yarattığı efsanenin temelini oluşturdu) tipinde bir “Prusyalı” subay efsanesini başlattı.
1918’de yapımcı Cari Laemle sayesinde, tümüyle kendine ait ilk filmini gerçekleştirebildi: Blind Husbands (Kör Kocalar). Cinselliğin kişilerin davranışı üstündeki etkisini o dönem için olağanüstü bir açık saçıklıkla ortaya koyan bu film, skandala yol açtı. Kısa süren (1918-1928) film yönetmenliği sırasında, A.B.D. uyruğuna geçen (1926) Stroheim, püriten eleştirmenlerin, erdem derneklerinin düşmanlığıyla karşı karşıya kaldı ve özellikle büyük kitleleri “düşünceden yoksun” olarak kabul etmeyi reddeden ve yapıtını iyiye götürmek için çok para isteyen özgün bir yaratıcının uzlaşmazlığından kaygılanan yapımcıların korkaklığının kurbanı oldu. Stroheim’in gerçekleştirdiği dokuz filmi arasında ilk sırada belirtilmesi gereken Foolish Wives (Çılgın Kadınlar, 1921), Greed (Hırs, 1923), The Wedding March (Düğün Marşı, 1927) ve Queen Kelly (Kraliçe Kelly, 1928; tamamlayamadı) bağışlanamaz kopukluklarına karşın Stroheim’in doğalcı dehasının tanığı oldular.
ARİSTOKRAT ALMAN SUBAYI
İmparatorluk Viyanası’nın ve Monaco’nun dekorlarım inanılmaz bir titizlikle kuran (Foolish Wives, The Wedding March) ya da filmini olayın geçtiği yerlerde çeviren (Greed ‘in Death Valley’de [“Ölüm Vadisi”] çekilen olağanüstü güzel final sahnesi) Stroheim yaşamın gerçek yüzünü göstermek istiyordu. Filmleri sürekli para getirmekle birlikte, yönetmen olarak 1929’dan başlayarak Hollwood’un kara listesine alındı. Oyuncu olarak da basmakalıp roller oynamaya mahkûm edilen Stroheim, yeniden göç etmeyi yeğledi ve 1936’da Fransa’ya gitti. 1937’de kendisine hayran olduğu jean Renoir’la karşılaştı ve Renoir’m, kendini üne kavuşturan kişiliğini değiştirmesine izin vererek Harp Esirleri’m (La Grande İllusion, 1937) çevirdi. Bu filmdeki olağanüstü güçlü kişiliğiyle yeni bir “klişe”nin doğmasına yol açtı: Sert, mağrur ama kültürlü ve “iyiliksever” aristokrat Alman subayı tipiyle, yarattığı efsanenin haklılığını ortaya koydu.
SUNSET, BULVARI
Oyuncu olarak savaş sırasında A.B.D’nde, daha sonra Fransa’da az sayıda filmde rol alan Stroheim’in filmleri arasında, uyarlamasını yaptığı ve senaryosunu yazdığı (Strindberg’in yapıtından) La Danse de mort’u (Ölüm Dansı; bu filmi .Marcel Cravenne yönetti, 1946) ve öz ellikle, A.B.D’ndeki son filmi Sunset Bulvarı ‘ nı (Sunset Boulevard, 1950) savmak gerekir. Sunset Bulvarı ‘nın yönetmeni Viyanalı göçmen Billy Wilder, sessiz sinemanın eski ünlülerine (Gloria Swanson [Queen Kelly’nin başrol oyuncusu], Buster Keaton, H.B. Warner, vb.) başlıca rolleri oynatırken, Stroheim’e bu filmde, bir zamanlar hem başrol oyuncusu, hem de büyük aşkı olan bir kadının “uşağı” durumunda kalan, gözden düşmüş bir film yönetmeni rolünü oynattı. Aslında kendisinin yönetmeyi istediği bu filmle ölümsüzleşen Stroheim, A.B.D. sinemasının Griffith ile birlikte en önemli sinemacılarından biri oldu ve Orson Welles’ten jean Renoir’a kadar birçok büyük sinemacı onun yeteneğinden etkilendi.
BAŞLICA FİLMLERİ
Blind Husbands (Kör Kocalar, 1918); The Devil’s Passkey (Şeytanın Maymuncuğu, 1918); Foolish Wives (Çılgın Kadınlar, 1921); Merry-Go-Round (Atlıkarınca, 1922); Greed (Hırs, 1923); The Merry Widow (Şen Dul, 1925); The Wedding March (Düğün Marşı, 1927); Queen Kelly (Kraliçe Kelly, 1928); Walking Down Broadway (Broadway’de Gezinti, 1932 -1933).
