Dadaş diyarı Doğu Anadolu’nun en büyük şehirlerinden birisi olan Erzurum’un tarihi ile ilgili olarak kısaca bilgilerin yer aldığı sayfamız.
Bugünkü Erzurum’a çok yakın olarak 422’de Romalılar, Theodosiopolis şehrini kurmuşlardı. 633’te İslâm İmparatorluğu’na dahil olan şehre «Kaalikala» adı verildi. Böylece pek önemli bir şehir haline gelen Erzurum, sonradan tekrar Bizans’a geçti, 1048’de Selçuklu Türkleri tarafından fethedildi. Bu sıralarda şehrin nüfusu bir-iki yüz bin tahmin edilmektedir. XI. yüzyıl başında şehre ve bu bölgeye Saltukoğulları hâkim oldular. Selçuklular’a bağlı bir krallık kurdular. 1201’de bu devlete Anadolu Selçukluları soıh verdiler. Erzurum o yüzyıllarda da pek önemli bir şehir olmakta devam etti, büyük sanat anıtları ile süslendi. Saltukoğulları’ndan Melik Mehmet’ in 1179’da yaptırdığı Ulucami, bir Selçuklu prensesinin yaptırdığı Hatuniye Medresesi bunların en ünlüsüdür.
Erzurum’u 1242’de Moğollar aldı, böylece İlhanlılar’a, daha sonra da Eretnalılar’a, Timurlular’a, Karakoyunlular’a, Akkoyunlular’a, 1502’de Safevîler’e geçti, 1514’te Yavuz tarafından bu bölge ile beraber Anadolu Türk birliğine katıldı. İran üzerine yapılan seferlerde en önemli üs olan Erzurum 12 sancaklı (vilâyetli) bir beylerbeylik olarak idare edildi. Erzurum beylerbeyinin yıllık tahsisatı 1.214.600 akçe idi kî, en yüksek beylerbeyi tahsisatlarındandır.
Şehir 1828-29’da, 1878’de ve 1916’da üç kere Rus istilâsına uğradı, bu istilâlarda pek önemli Selçuklu ve Osmanlı anıtları yakılıp yıkıldı. Ruslar’a karşı yiğitçe savunmalarda bulunan Erzurumlular, son Rus istilâsından sonra, yenilen Ruslar’ın yerine geçen Ermenilerle uğraşmak zorunda kaldılar.
Birinci Dünya Savaşı’nda III. Türk Or-dusu’na merkez olan Erzurum, bir ara ordu merkezinin Erzincan’a kaldırılmasına rağmen, bugün de aynı durumdadır.
1919 yılının 23 temmuzunda Erzurum Kongresi bu tarihî şehrimizde açıldı, bu kongrede Millî Mücadele’nin esasları hazırlandı.
Erzurum, Tanzimat’tan sonra kurulan geniş eyâletin merkezi oldu, 1908’de Erzurum Vilâyeti (eyaleti), 8 kazalı merkez, 5 kazalı Erzincan, 5 kazalı Bayazıt, 1 kazalı Hınıs sancaklarına (vilâyetlerine) ayrıldı, 49.700 km2 arazi üzerinde 859.000 nüfusu bulunuyordu. Erzurum, 1825’te 150.000 nüfusu ile dünyanın altmışıncı, 1850’de 138.000 nüfusu ile dünyanın sekseninci şehriyken, 1875’te 95.000 nüfusu ile yüz seksen sekizinci, 1915′ te de 144.000 ile iki yüz elli yedinci şehri haline düşmüştür. Ermeniler’in fecî îstilâsı üzerine bir ara Türk nüfusundan tamamen boşalan şehirde 1927’de 31 bin, 1935’te 33 bin, 1940’da 48 bin, 1945’te 53 bin, 1950’de 55 bin, 1955’te 70 bin, 1960’ta 91 bin nüfus sayılmıştır.
