Erzurumlu İbrahim Hakkı kimdir, ne yapmıştır? Erzurumlu İbrahim Hakkı hayat hikayesi, edebi kişiliği ve eserleri hakkında bilgiler
Erzurumlu İbrahim Hakkı
Erzurumlu İbrahim Hakkı; (d. 18 Mayıs 1703, Hasankale, Erzurum – ö. 22 Haziran 1780, Tillo, Siirt), Osmanlı mutasavvıf ve bilgindir. Tasavvufu şeriatla uzlaştırmaya çalışmıştır.
Babası Erzurum’un ileri gelenlerindendi, annesi Hz. Muhammed’in soyundandı. İbrahim Hakkı ilk derslerini babasından aldı. Dokuz yaşında babasıyla birlikte Tillo’ya giderek Kadiri şeyhi İsmail Fakirullah’a bağlandı. Onun halifesi oldu ve torunuyla evlendi. 1719’da babasının ölümü üzerine, ikinci kez de 17*!5’te Erzurum’a döndü. Üç kez hacca gitti. Arabistan ve Mısır’ı dolaştı. 1752’de İstanbul’da I. Mahmud’un özel konuğu olarak saray kitaplığından yararlandı.
İlk yapıtlarını Erzurum’da kaleme alan İbrahim Hakkı İlahiname adını verdiği Divanım (1847) 1754’te düzenlemiştir. En önemli yapıtı beş bölümden oluşan Marifetname’dir (1835). Yazıldığı sırada büyük yankılar uyandıran, daha sonraki dönemlerde de değerini koruyan Marifetname’de, yaradanın ve yaratılışın sırlarını herkesin anlayabileceği bir dille açıklamaya çalışmış, “âlem-i sagir” (küçükevren) adını verdiği insan bedeninin oluşmasını anlatmıştır. Ayrıca astronomi, coğrafya, tıp, matematik, jeoloji, fizyoloji, psikoloji, zooloji, mineraloji. anatomi, geometri gibi çok çeşitli bilim dallarına giren konuları tanıtan ansiklopedik nitelikteki bu yapıt, yüz çizgilerinden ve organlardan anlam çıkaran Kıyafetname ya da İhtilacname ile son bulur.
Kimi kaynaklara göre 40’ı aşkın, kimilerine göreyse 50’den fazla yapıtı bulunan İbrahim Hakkı, tasavvuftan dile, fen bilimlerinden sosyolojiye kadar çok çeşitli alanlara el atmış çok yönlü bir bilim adamıdır. Şiirlerinde derin bir insan sevgisi egemendir. Ona göre insanın Tanrı’yı kavrayabilmesi için kendi bedenini, nefsini, dünyayı ve öteki insanları anlayabilmesi gerekir.
Kaynak – 2
Erzurumlu İbrahim Hakkı, 18 Mayıs 1703’te Erzurum’a bağlı Hasankale’de dünyaya gelmiştir. Küçük yaşlarda annesini ve daha sonra da babasını yitiren İbrahim Hakkı, bir süre amcalarının yanında kalır. Bu süre içinde eğitimine de devam eder. 1747 tarihinde İstanbul’a gelerek Sultan I. Mahmut ile görüşür. Yeniden Erzurum’a dönen İbrahim Hakkı, sürekli olarak dinî ve bilimsel konularla ilgilenir. 1780 yılında rahatsızlanır ve aynı yılın 22 Haziranında vefat eder.
Manzum ve düz yazı on beş eser yazmış olan İbrahim Hakkı’nın en önemli eserleri, Divan’ı ve Marifetname’sidir.
Erzurumlu İbrahim Hakkı, astronomi, fizik, psikoloji, sosyoloji ve dinle ilgili pek çok bilimsel çalışmalar yapmıştır. Tasavvufi konularla birlikte, fen bilimleri hakkında da geniş bilgileri kapsayan Marifetname adlı eseri, ansiklopedik bir özellik taşımaktadır. 1757’de tamamlanan Marifetname, yalın ve halkın anlayabileceği bir dille yazılmıştır.
Yazarın söylediğine göre Marifetname, 400 kitaptan yararlanılarak kaleme alınmıştır.
MUHAMMES (İlahi)
Hakk’ın olıcak işler
Boştur gam u teşvişler
Ol hikmetini işler
Mevlâ görelim neyler
Neylerse güzel eyler
Hiç kimseye hor bakma
İncitme gönül yıkma
Sen nefsine yan çıkma
Mevlâ görelim neyler
Neylerse güzel eyler
Naçar kalacak yerde
Nagâh açar ol perde
Derman eder ol derde
Mevlâ görelim neyler
Neylerse güzel eyler
ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI
